Ông Châu Văn Khảm ra toà ở TPHCM hôm 11/11/2019. AFP

Một nhóm gồm 32 nghị sỹ, người hoạt động nhân quyền và xã hội trên thế giới đồng ký tên trong một lá thư gửi Thủ tướng Phạm Minh Chính để hối thúc Hà Nội trả tự do cho ông Châu Văn Khảm, công dân Úc gốc Việt đang thụ án qua năm thứ tư ở Việt Nam.
Ông Châu Văn Khảm, năm nay 74 tuổi, thành viên của tổ chức Việt Nam Canh tân Cách mạng Đảng (Việt Tân) ở Úc, bị bắt ngày 23/1/2019 tại Sài Gòn cùng hai thành viên của tổ chức Hội Anh em Dân chủ là Nguyễn Văn Viễn và Trần Văn Quyền.
Cả ba bị kết án từ 10 năm đến 12 năm tù giam với tội danh "khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân" theo Điều 113 Bộ luật hình sự. 
Vụ ông Khảm có thể khiến quan hệ hai nước trở nên căng thẳng
Thư ngỏ gửi người đứng đầu Chính phủ Việt Nam đề ngày 24/1/2023, đúng bốn năm ngày ông Khảm bị bắt sau khi vượt biên giới Campuchia bằng căn cước giả để về thành phố Hồ Chí Minh gặp gỡ một số người hoạt động dân chủ.
Trong số những người ký tên vào thư ngỏ có bà Saskia Bricmont- thành viên của Nghị viện Châu Âu, ông Sébastien Desfayes- thành viên của Nghị viện Geneva kiêm chủ tịch Uỷ ban Thuỵ Sĩ-Việt Nam (Cosunam), Judy A. Sgro- Nghị viên Canada...
Kể từ khi ông Khảm bị bắt, Chính phủ Úc trải qua hai đời Thủ tướng gồm ông Scott Morrison và Thủ tướng hiện nay Anthony Albanese hơn 70 lần nêu vấn đề này khi làm việc với phía Việt Nam nhằm thuyết phục Hà Nội trả tự do cho công dân của mình, người bị kết tội chỉ vì là thành viên của Việt Tân trong khi tổ chức này được Văn phòng Cao ủy Nhân quyền LHQ coi là một tổ chức hợp pháp có mục tiêu cổ võ dân chủ một cách ôn hoà.
Lần gần đây nhất là vào giữa năm ngoái, Ngoại trưởng Úc Penny Wong nêu trường hợp ông Châu Văn Khảm với cả ba lãnh đạo Việt Nam gồm Chủ tịch nước, Thủ tướng và Bộ trưởng Ngoại giao trong chuyến thăm Hà Nội.
Giáo sư Carl Thayer từ Học viện Quốc phòng Úc trong email gửi tới Đài Á Châu Tự Do (RFA) cho rằng, vụ ông Khảm có thể làm gia tăng căng thẳng trong quan hệ của hai nước. Ông nhận định:
“Vào thời điểm đó (ông Khảm bị bắt), Úc đã chọn không chỉ trích luật pháp Việt Nam mà đưa ra trường hợp trả tự do cho ông Khảm vì lý do nhân đạo do sức khỏe yếu và tuổi cao.
Trường hợp của ông Khảm năm nay có thể sẽ gây căng thẳng trong quan hệ song phương khi cả hai bên đều tiến tới kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao. Các kế hoạch đang được tiến hành cho một loạt các chuyến thăm cấp cao bao gồm các chuyến thăm đối ứng của Toàn quyền Australia, tân chủ tịch nước và thủ tướng Việt Nam.”
Cũng theo Giáo sư người Úc chuyên theo dõi tình hình của Việt Nam, các chuyến thăm cấp cao được đề xuất của các nhà lãnh đạo Việt Nam có thể là tâm điểm thu hút các cuộc biểu tình của công chúng.
"Trái bóng hiện đang ở trong sân của Việt Nam để trả tự do cho ông Khảm và để ông ta hồi hương về Úc như một cử chỉ thiện chí,” ông Carl Thayer nhận định.
Vì sao công dân Úc gốc Việt ở tù lâu hơn công dân Mỹ gốc Việt?
Tiến sĩ Nguyễn Quốc Quân, một công dân Mỹ gốc Việt và là thành viên đảng Việt Tân từng hai lần bị chính quyền Hà Nội giam cầm khi về Việt Nam năm 2007 và năm 2012, tuy nhiên lần bị tạm giam lâu nhất cũng chưa đến một năm.
Nói về nguyên nhân ông Châu Văn Khảm chưa được tự do sau bốn năm bị giam cầm ở Việt Nam trong khi nhiều công dân Hoa Kỳ gốc Việt khác như ông Michael Phương Minh Nguyễn được trả tự do sau hai năm, hay Will Nguyễn... chỉ bị tạm giam trong nhà tù ở Việt Nam trong thời gian ngắn, luật sư Nguyễn Văn Đài, chủ tịch Hội Anh em Dân chủ cho rằng do ảnh hưởng của Hoa Kỳ và Úc lên Việt Nam khác nhau:
“Mỹ là cường quốc số một trên thế giới còn Úc chỉ nằm trong top 20 của thế giới thôi. Quan hệ thương mại, chính trị, quân sự, và ngoại giao của Mỹ với Việt Nam rất lớn. Chúng ta nói về sức mạnh để gây sức ép trả tự do cho công dân nước mình khi bị chế độ cộng sản Việt Nam giam giữ.”
Ông Đài cũng cho rằng trong thời gian đầu, Chính phủ Úc ít quan tâm đến trường hợp của ông Châu Văn Khảm bị giam giữ ở Việt Nam, đặc biệt trong thời gian đại dịch COVID-19.
“Trong thời gian đại dịch COVID, trong hai năm 2020-2021, Úc đã viện trợ cho Việt Nam khoảng 40 triệu đô la, tuy nhiên, Chính phủ Úc không tận dụng cơ hội viện trợ nhân đạo để đòi Việt Nam có hành động tương tự là trả tự do cho công dân của mình.”
Trở lại thư ngỏ của các tổ chức và cá nhân bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về việc giam giữ tùy tiện đối với ông Châu Văn Khảm, và nhắc lại phán quyết của Nhóm Công tác về bắt giữ tuỳ tiện Liên Hiệp quốc (WGAD) công bố ngày 7/6/2022 trong đó nói rằng việc bắt giữ ông Khảm “là hệ quả của việc ông thực hiện ôn hòa quyền tự do lương tâm và niềm tin, tự do quan điểm và biểu đạt, cũng như quyền tham gia công việc công chúng.”
Những người ký tên nói rằng là thành viên của Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm kỳ 2023-2025, Việt Nam có nghĩa vụ bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, và tôn trọng các công ước quốc tế về nhân quyền.
"Việt Nam phải trả tự do ngay lập tức cho ông Châu Văn Khảm. Chỗ ở của ông không phải là ở tù mà phải là với gia đình tại Úc, đặc biệt trong dịp Tết này," thư ngỏ nói.
Luật sư Đài, người cũng ký vào thư ngỏ, nói đây là thời điểm và cơ hội để đòi tự do cho ông Châu Văn Khảm. Ông nói với RFA qua điện thoại:
“Theo Luật Thi hành án hình sự và Luật Đặc xá của Việt Nam thì khi thi hành được 1/3 án thì có thể được đặc xá, giảm án hoặc miễn phần còn lại của án phạt tù.
Đảng Việt Tân cùng với một số tổ chức phi chính phủ cũng như cựu dân biểu, dân biểu cùng nhau ký một bức thư ngỏ gửi tới Chính phủ cộng sản Việt Nam yêu cầu họ trả tự do cho ông Châu Văn Khảm.”
Điều 11 của Luật Đặc xá cho biết, một người có thể được đặc xá khi đã chấp hành ít nhất một phần ba thời gian đối với trường hợp bị phạt tù có thời hạn, trong trường hợp ông Khảm đã ở tù 4 năm trong bản án 12 năm, tuy nhiên tội danh "khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân" không được đề nghị đặc xá theo Điều 12 của Luật thông qua năm 2018.
Ông Đài cho rằng các tổ chức và cá nhân đồng thời cũng vận động tự do cho hai người Việt là ông Nguyễn Văn Viễn và Trần Văn Quyền- thành viên của Hội Anh em Dân chủ bị bắt và bị kết án trong cùng vụ án. Theo ông, nếu ông Châu Văn Khảm, người bị coi là cầm đầu vụ án, được trả tự do, hai người còn lại cũng có khả năng được giảm án hoặc trả tự do.
“Ba người này cùng trong cùng một vụ án, do vậy, khi mà đấu tranh đòi tự do cho họ, chúng tôi vận động Chính phủ Úc và Quốc hội Úc gây áp lực (lên Nhà nước Việt Nam- PV) để cả ba được tự do.”
Bác sĩ Nguyễn Đỗ Thanh Phong, đại diện Việt Tân tại Úc, cho rằng với thư ngỏ lần này, những người ký tên mong muốn Chính phủ Úc hành động nhiều hơn nữa cho sự tự do của ông Châu Văn Khảm. Ông nói với RFA:
“Trong trường hợp của ông Châu Văn Khảm, chúng ta kêu gọi Bộ Ngoại giao Úc làm nhiều hơn nữa, Chính phủ Úc phải gây áp lực nhiều hơn nữa để ông được tự do sớm hơn.”
Bà Đài Lê, Dân biểu Liên Bang Úc hôm 16/1 đăng tải một tấm ảnh chụp với những sỹ quan công an và cho biết đã đến nhà tù tại Việt Nam thăm ông Châu Văn Khảm.
Trong thông báo ngắn gọn của mình bà Đài Lê cho biết: “Tôi đã có dịp đến thăm tù nhân chính trị từ Úc là ông Châu Văn Khảm để bảo đảm chắc chắn cho sức khỏe của ông ấy.
Các lãnh đạo cộng đồng địa phương đã đặt vấn đề ông Khảm bị giam giữ với tôi.
Với vai trò dân biểu của mình, tôi hy vọng tôi sẽ mang lại những kết quả tích cực cho ông Khảm và gia đình ông.”
Theo RFA