Tác phẩm của Dương Thu Hương trong thư viện Đại học Berkeley (Ảnh: Bùi Văn Phú)
Năm 1989, Dương Thu Hương bị khai trừ khỏi đảng CSVN. Năm 1991 bà bị tống giam... Trong khi nhiều tác phẩm của Dương Thu Hương được dịch sang các ngôn ngữ khác và phát hành rộng rãi bên ngoài Việt Nam thì chúng bị cấm xuất bản tại Việt Nam.
Không có bất kỳ cơ quan truyền thông chính thức nào tại Việt Nam đề cập đến sự kiện - ngày 21/4/2023, Ban Giám khảo “Cino-Del-Duca” công bố quyết định trao tặng giải năm nay cho bà Dương Thu Hương nhằm “tôn vinh một nhà văn lớn vì nhân cách và sự nghiệp xuất sắc, truyền đi thông điệp về chủ nghĩa nhân văn hiện đại” dẫu “Cino-Del-Duca” là một loại giải thưởng quan trọng, chỉ sau giải Nobel về Văn học (1).
Tương tự, phần lớn cơ quan truyền thông chính thức tại Việt Nam lờ đi sự kiện ông Đặng Tiến – một trong rất ít người dành gần như trọn cuộc đời để nghiên cứu về văn học Việt Nam – đã qua đời tại Pháp hôm 17/4/2023. Một số cơ quan truyền thông như Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Phụ Nữ,... trót loan tin này thì vội vàng đục bỏ. Theo vài nguồn thạo tin, lờ đi hay vội vàng đục bỏ là vì có “lệnh” từ Bộ Thông tin – Truyền thông (2).
***
Khi còn trẻ, bà Dương Thu Hương tình nguyện tham gia lực lượng Thanh niên xung phong để “giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”. Bà gia nhập đảng CSVN và là một trong những người đầu tiên được cử đi học Trường Viết văn Nguyễn Du... Tuy nhiên chính quyền Việt Nam sớm thất vọng về bà vì nhiều tác phẩm của bà (Bên kia bờ ảo vọng, Những thiên đường mù,...) chỉ trích thể chế chính trị tại Việt Nam.
Năm 1989, Dương Thu Hương bị khai trừ khỏi đảng CSVN. Năm 1991 bà bị tống giam... Trong khi nhiều tác phẩm của Dương Thu Hương được dịch sang các ngôn ngữ khác và phát hành rộng rãi bên ngoài Việt Nam thì chúng bị cấm xuất bản tại Việt Nam. Bên ngoài Việt Nam, Dương Thu Hương được chọn - trao một số giải thưởng đáng giá (Huân Chương Văn hóa Nghệ thuật của Pháp – 1994, Giải do độc giả Tạp chí Elle bầu chọn – 2007) nhưng tại Việt Nam thì bị cô lập, bị truy bức nên năm 2006, bà rời Việt Nam...
Khác với Dương Thu Hương, Đặng Tiến sinh ra và lớn lên ở miền Nam Việt Nam. Ông tốt nghiệp Đại học Văn khoa Sài Gòn và bắt đầu nghiên cứu – viết phê bình văn học từ đầu thập niên 1960, sau đó sang Pháp, trở thành Giảng viên về Việt học của Đại học Paris VII cho đến khi về hưu (2005). Trong cuộc nội chiến ở Việt Nam, Đặng Tiến là người không giấu diếm thiện cảm với miền Bắc Việt Nam. Đến cuối đời ông tham gia Văn đoàn Độc lập – tổ chức bị cáo buộc chống chính quyền chỉ vì khước từ sự lãnh đạo của đảng.
Chỉ lược thuật ngắn gọn như thế về tiểu sử bà Dương Thu Hương và ông Đặng Tiến có lẽ cũng đủ để thấy họ có đóng góp gì cho văn hóa Việt Nam hay không. Thế thì tại sao hệ thống truyền thông chính thức tại Việt Nam không dám – chính xác hơn là không giới thiệu, ghi nhận, thậm chí có những dấu hiệu rõ ràng cho thấy là chính quyền không cho phép cả tưởng niệm khi họ qua đời?
***
Cuối năm 2021, Bộ Chính trị và Ban Bí thư BCH TƯ đảng CSVN tổ chức “Hội nghị Văn hóa Toàn quốc”. Hội nghị này được xem là một bước ngoặt về nhận thức của giới lãnh đạo chính quyền Việt Nam sau khi Đại hội đảng toàn quốc lần thứ 13 ra một nghị quyết, nhấn mạnh và đề cao tầm quan trọng của văn hóa. Vào thời điểm đó, ông Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, từ 1946 tới nay, đây là lần thứ hai đảng CSVN tổ chức “Hội nghị Văn hóa Toàn quốc”.
Theo ông Trọng: Đảng CSVN luôn luôn coi trọng vai trò của văn hoá và hết sức quan tâm đến công tác xây dựng văn hoá trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước, nhất là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nền văn hoá mà chúng ta xây dựng là nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội (3).
Từ “Hội nghị Văn hóa Toàn quốc” lần thứ hai đến nay đã hai năm, liệu “công tác xây dựng văn hoá trong sự nghiệp xây dựng đất nước, nhất là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội” có khác gì so với “công tác xây dựng văn hoá trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc” mà ông Hồ Chí Minh khởi xướng hồi 1946 khi tổ chức “Hội nghị Văn hóa Toàn quốc” lần thứ nhất?
Có! Tuy cách hành xử với những người không tán thành chủ trương, đường lối của đảng CSVN vẫn khắc nghiệt, tàn bạo như trước và hai sự kiện vừa đề cập, một liên quan đến bà Dương Thu Hương, một liên quan đến ông Đặng Tiến là hai ví dụ mới nhất, do thời thế rõ ràng đã khác nên ngoại trừ nỗ lực triệt tiêu đối kháng và những cá nhân muốn độc lập về nhận thức, đảng khuyến khích hệ thống truyền thông chính thức hướng công chúng đến những mục tiêu mới hơn.
Ví dụ như báo chí cách mạng có thể thoải mái xưng tụng những Maria Ozawa, Eimi Fukada,... – các diễn viên phim khiêu dâm của Nhật – là... “Thánh nữ”. Sau khi báo chí cách mạng mở đường (4), các trang tin điện tử có tên miền “.vn” – những website được chính quyền cấp giấy phép và giám sát nội dung, còn bộ phận điều hành các trang tin này luôn dựa vào “chủ trương, đường lối” để bảo đảm nội dung... “đúng định hướng” - bắt đầu bám sát hoạt động của các... “Thánh nữ”.
Trên các kênh truyền thông tại Viẹt Nam, chuyện ông Đặng Tiến mới qua đời hay bà Dương Thu Hương vừa được chọn trao giải “Cino-Del-Duca” 2023 không đáng bận tâm bằng: Thánh nữ Mari Ozawa vừa thông báo trên trang cá nhân của cô là cô mới check-in tại phố đi bộ Hà Nội và tạo dáng tại một di tích lịch sử vào trưa 19/4/2023 (5). Hay... Eimi Fukada vừa đến TP.HCM để tham dự Hobby Horizon (diễn ra trong hai ngày 23 và 24/4/2024 tại Công viên Phần mềm Quang Trung), dù giá vé rất chát (năm triệu đồng/vé) nhưng được dự đoán sẽ sớm hết vì rất nhiều người hâm mộ muốn gặp gỡ, trò chuyện riêng tư với thần tượng (6)...
Cách nay hai năm, ở “Hội nghị Văn hóa Toàn quốc” lần thứ hai, ông Trọng tuyên bố, đại loại: Dù theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp thì đã nói đến văn hoá là nói đến những thứ là tinh hoa, tinh tuý nhất, được chưng cất, kết tinh, hun đúc thành những giá trị tốt đẹp, cao thượng, đặc sắc nhất, rất nhân văn, nhân ái, nhân nghĩa, nhân tình, tiến bộ. Còn những gì xấu xa, việc làm ti tiện, đớn hèn, những hành động phi pháp, bỉ ổi... là vô văn hoá, phi văn hoá, phản văn hoá. Hạnh phúc của con người không phải chỉ ở chỗ nhiều tiền, lắm của, ăn ngon, mặc đẹp mà còn ở sự phong phú về tâm hồn, được sống giữa tình thương và lòng nhân ái, lẽ phải và công bằng.
Gạt đi những Dương Thu Hương, Đặng Tiến,... Để các kênh truyền thông xúm vào xưng tụng những Maria Ozawa, Eimi Fukada,... là “Thánh nữ”, bám sát các... “Thánh nữ”, tường thuật cặn kẽ từ chuyện... “Thánh nữ” này xem... đá banh, “Thánh nữ” kia ăn... gỏi khô bò (6) là nỗ lực “hun đúc những giá trị tốt đẹp, cao thượng, đặc sắc nhất, rất nhân văn, nhân ái, nhân nghĩa, nhân tình, tiến bộ” của đảng, là nỗ lực “xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội?
Trân Văn (VOA)
___________________
Chú thích(1)
https://www.bbc.com/viet...se/articles/c3gpvljy85po(2)
https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-65204391(3)
https://vov.gov.vn/tong-...thi-dan-toc-dtnew-327493(4)
https://thanhnien.vn/tha...-indonesia-185908153.htm(5)
https://www.techz.vn/182...gay-chu-y-ylt589477.html(6)
https://lag.vn/tin/giai-...en-dan-tinh-xon-xao.html
