Trong nhiệm kỳ tổng thống của mình, Donald Trump từng nói, “Chúng ta sẽ đặt Nước Mỹ lên trên hết... chúng ta sẽ quan tâm đến chính mình trước để tạo ra sự thay đổi,” và sau đó tuyên bố, “Tôi là một người theo chủ nghĩa dân tộc.” Rồi trong một bài phát biểu khác, ông tuyên bố rằng dưới thời ông, Hoa Kỳ đã “thấm nhuần học thuyết của chủ nghĩa ái quốc.”
Giờ đây, Trump sẽ tái tranh cử tổng thống. Khi tuyên bố ứng cử, Trump tuyên bố rằng ông “cần sự ủng hộ của tất cả những ai có lòng ái quốc, vì đây không chỉ là một chiến dịch tranh cử, mà là nhiệm vụ giải cứu đất nước của chúng ta.”
Một tuần sau, ở Mar-a-Lago, Trump ăn tối với Nick Fuentes, một người tự xưng là theo chủ nghĩa dân tộc và đã bị cấm trên Facebook, Instagram, Twitter, YouTube cũng như các nền tảng khác vì sử dụng ngôn ngữ phân biệt chủng tộc và bài Do Thái.
Sau đó, Trump thừa nhận có cuộc gặp đó nhưng không phản đối hay lên án Fuentes, bất chấp nhiều lời kêu gọi của mọi người.
Các từ ‘chủ nghĩa dân tộc’ (nationalism) và ‘chủ nghĩa ái quốc’ (patriotism) thi thoảng được sử dụng như những từ đồng nghĩa, chẳng hạn như khi Trump và những người ủng hộ ông mô tả chính sách “Nước Mỹ Là Trên Hết” (America First) của mình. Nhưng nhiều khoa học gia chính trị, bao gồm cả Giảng sư Joshua Holzer của Westminster College, thường không coi hai thuật ngữ đó là tương đương – hoặc thậm chí tương hợp.
Có sự khác biệt rõ rệt khá là quan trọng, không chỉ với các học giả mà còn với những người dân bình thường.
Lòng thành dành cho một dân tộc
Để hiểu chủ nghĩa dân tộc (nationalism) là gì, có lẽ trước hết cần hiểu được dân tộc (nation) là gì, và không phải là gì.
Một dân tộc (nation) là một nhóm người có chung lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ, tôn giáo hoặc sự kết hợp của những cái trên.
Một đất nước (country), đôi khi được gọi là nhà nước (state) theo thuật ngữ khoa học chính trị, là một vùng đất có chính phủ riêng.
Một quốc gia-dân tộc (hay nhà nước-dân tộc – nation-state) là một thực thể chính trị đồng nhất chủ yếu bao gồm một dân tộc (nation) duy nhất. Các quốc gia dân tộc rất hiếm, bởi vì gần như mọi quốc gia đều có nhiều hơn một nhóm dân tộc. Một thí dụ về quốc gia-dân tộc là Bắc Triều Tiên, có hầu hết cư dân là người dân tộc Triều Tiên.
Hoa Kỳ không phải là một dân tộc (nation) và cũng không phải là một quốc gia-dân tộc (nation-state). Đây là một quốc gia có nhiều nhóm người khác nhau, mỗi nhóm có riêng lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ và tôn giáo khác nhau.
Một số nhóm người đó được chính phủ liên bang chính thức công nhận, chẳng hạn như Navajo Nation và Cherokee Nation. Tương tự, ở Canada, người Québécois nói tiếng Pháp được công nhận là một “dân tộc riêng biệt sinh sống trong một Canada thống nhất.”
Chủ nghĩa dân tộc (Nationalism), theo một định nghĩa từ điển, là “lòng trung thành và tận tâm với một dân tộc.” Đó là tình yêu thương đồng bào mạnh mẽ của một người với những người có cùng lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ hoặc tôn giáo. Theo các học giả, chủ nghĩa dân tộc là độc quyền, thúc đẩy một nhóm bản sắc cao hơn – và đôi khi đối lập trực tiếp với – những nhóm khác.
Các nhóm Oath Keepers và Proud Boys – có10 người đã bị kết tội âm mưu nổi loạn liên quan đến vụ bạo loạn Capitol Hill ngày 6 tháng 1 – đều là những thí dụ dễ thấy về các nhóm theo chủ nghĩa dân tộc thượng tôn da trắng; họ tin rằng dân nhập cư và dân gốc da màu là mối đe dọa đối với nền văn minh lý tưởng của họ.
Theo mô tả của Trump, các sự kiện trong ngày 6 tháng 1 năm 2021 đã diễn ra một cách “Hòa bình & yêu nước”. Ông gọi những kẻ bị phạt tù là “những nhà ái quốc vĩ đại” và tuyên bố sẽ ân xá cho “phần lớn những người đó” nếu thắng cử năm 2024.
Có nhiều chủ nghĩa dân tộc khác ngoài chủ nghĩa dân tộc da trắng. Nation of Islam là một thí dụ về nhóm chủ nghĩa dân tộc da đen. Anti-Defamation League và Southern Poverty Law Center đều gọi nó là một nhóm thù hận theo chủ nghĩa thượng đẳng da đen với những định kiến chống lại người gốc da trắng.
Và ngoài chủ nghĩa dân tộc da trắng và da đen, còn có chủ nghĩa dân tộc về sắc dân và ngôn ngữ, thường muốn có quyền tự trị lớn hơn – và thậm chí là độc lập – cho một số nhóm dân tộc. Có thể kể đến các thí dụ bao gồm Khối Québécois (Bloc Québécois), Đảng Scottish Nationalist và Plaid Cymru – Đảng của Xứ Wales, là các đảng chính trị theo chủ nghĩa dân tộc tương ứng cho Québécois ở Québéc, Scots ở Scotland, và người Welsh xứ Wales.
Lòng thành dành cho một nơi chốn
Theo cùng một từ điển, trái ngược với lòng trung thành hoặc tận tụy cống hiến cho dân tộc của chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa ái quốc là “tình yêu hoặc sự tận tụy một người dành cho đất nước của mình.” Nó xuất phát từ từ yêu nước (patriot), bản thân từ này bắt nguồn từ từ patrios trong tiếng Hy Lạp, có nghĩa là “thuộc về cha mình.”
Nói cách khác, chủ nghĩa ái quốc có nghĩa là tình yêu và lòng tận tụy với quê hương, đất nước của một người.
Chủ nghĩa ái quốc là cống hiến cho toàn bộ đất nước – bao gồm tất cả những người sống trong đất nước đó. Chủ nghĩa dân tộc đề cập đến sự cống hiến cho chỉ một nhóm người hơn tất cả những người khác.
Một thí dụ về chủ nghĩa ái quốc là bài phát biểu “I Have a Dream” của Martin Luther King Jr., trong đó ông đọc lại câu đầu tiên của bài ca yêu nước “America (My Country 'Tis of Thee).” Trong “Letter from Birmingham Jail,” King mô tả “các nhóm theo chủ nghĩa dân tộc” là “những người đánh mất niềm tin vào nước Mỹ.”
George Orwell, tác giả của “Animal Farm” và “Nineteen Eighty-Four,” mô tả chủ nghĩa ái quốc là “lòng thành với một địa điểm và một lối sống cụ thể.”
Đối chiếu với chủ nghĩa dân tộc, George Orwell mô tả chủ nghĩa dân tộc là “thói đồng hóa bản thân mình với một dân tộc hoặc một nhóm người, đặt nhóm đó trên cả thiện và ác, và không nhận ra nghĩa vụ nào khác ngoài nghĩa vụ thúc đẩy lợi ích của nhóm đó.”
Chủ nghĩa dân tộc so với Chủ nghĩa ái quốc
Sự trỗi dậy của Adolf Hitler ở Đức được tiến hành bởi việc ôm ấp chủ nghĩa dân tộc và xuyên tạc chủ nghĩa ái quốc. Theo Charles de Gaulle, người đã lãnh đạo Free France chống lại Đức Quốc Xã trong Thế Chiến II và trở thành tổng thống Pháp, “Chủ nghĩa ái quốc đặt tình yêu nhân dân lên trên hết; còn chủ nghĩa dân tộc thì đặt lòng thù ghét những người không cùng dân tộc lên hàng đầu.”
Thảm kịch của Holocaust bắt nguồn từ tín ngưỡng của chủ nghĩa dân tộc rằng một số dân tộc thấp kém hơn một số khác. Dù Hitler là một thí dụ đặc biệt cực đoan, nhưng trong nghiên cứu về nhân quyền của Joshua Holzer, ông đã phát hiện ra rằng ngay cả trong thời hiện đại, các quốc gia có lãnh đạo theo chủ nghĩa dân tộc thì có nhiều khả năng gặp các vụ tai tiếng về nhân quyền.
Sau Thế Chiến II, Tổng thống Harry Truman đã ký Marshall Plan, kế hoạch cung cấp viện trợ sau chiến tranh cho Châu Âu. Mục đích của chương trình là giúp các nước Châu Âu “tránh những hành động tự chuốc lấy thất bại từ chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi.”
Đối với Truman, đặt Nước Mỹ lên Trên Hết không có nghĩa là Hoa Kỳ phải rời xa thế giới và gieo rắc chia rẽ trong nước bằng những hành động và luận điệu chủ nghĩa dân tộc. Thay vào đó, với ông, “mối quan tâm chính của người dân Hoa Kỳ” là “việc tạo ra các điều kiện cho hòa bình trường tồn trên toàn thế giới.” Đối với ông, yêu nước là đặt lợi ích của đất nước lên hàng đầu, cũng có nghĩa là chống lại chủ nghĩa dân tộc.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng có quan điểm tương tự. Ông đã tuyên bố rằng “chủ nghĩa ái quốc và chủ nghĩa dân tộc là một trời, một vực.” Ông nói rằng: “Chủ nghĩa dân tộc là đối ngược với chủ nghĩa ái quốc.”
Nguyên Hòa biên dịch
nguồn: “What is the difference between nationalism and patriotism?” của Joshua Holzer, được đăng trên trang TheConversation.
