Tập Cận Bình, bằng cách thắt chặt kiểm soát từ chính sách, truyền thông, đến quân đội, đã nâng quyền lực của mình tới mức chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Nhưng chính nhu cầu chứng tỏ quyền lực của Tập cũng chính là chiếc ”gậy ông đập lưng ông”.
Nền kinh tế Trung Quốc khó có thể phục hồi như mong đợi sau đại dịch covid, ngành bất động sản khủng hoảng, các nhà đầu tư nước ngoài rút vốn ra khỏi nước và tỷ lệ thanh niên thất nghiệp lên tới trên 20%. Các nhà phê bình năm nay đã sử dụng những thuật ngữ như đây là ”sự kết thúc của phép màu kinh tế Trung Quốc”.
Vấn đề nan giải của Tập Cận Bình là ông dường như chỉ có một giải pháp duy nhất cho mọi vấn đề: tăng cường kiểm soát. Tập đã loại bỏ những cố vấn giỏi nhất vì tham nhũng hay có thể nói chính xác hơn là ông không tin tưởng họ.
Tập Cận Bình đã thay thế họ bằng những người mà ông quen biết từ lâu. Những cấp dưới của ông khi ông phục vụ ở các tỉnh Phúc Kiến và Chiết Giang và các bạn học cũ từ thời đi học. Theo các nhà phê bình có hiểu biết sâu sắc về hoạt động nội bộ của Đảng Cộng Sản Trung Quốc, thì những người này được Tập bơm lên những vị trí cao hơn khả năng của họ.
Trong những buổi họp, Tập thường không nghe ý kiến của người khác, mà độc thoại với những suy nghĩ của mình. Chẳng ai dám bày tỏ quan điểm bất đồng, bởi điều đó sẽ dẫn đến nguy cơ cho sự nghiệp và tương lai của họ. Tập đã ghi vào điều lệ của đảng rằng thành viên nào chống lại ông ta được coi là thách thức đảng - và đây là điều cấm kỵ.
Hậu quả là chẳng còn ai dám đưa ra quan điểm phản biện, và dĩ nhiên là khi Tập Cận Bình đưa ra một quyết định tồi, quyết định đó có nguy cơ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng vì không có cơ quan kiểm soát nào có thể ngăn chặn được.
Trong những năm gần đây, nhà lãnh đạo Trung Quốc đã đưa ra một số quyết định khiến Trung Quốc phải trả giá đắt cả về tài chính lẫn thế đứng của mình dưới cái nhìn của phương Tây.
Tập đã nhất quyết không khoan nhượng với Covid, khi phần còn lại của thế giới từ lâu đã học cách sống chung với virus. Ông quyết định lập một hiệp ước với Vladimir Putin ngay trước khi Nga tiến hành xâm lược toàn diện vào Ukraine.
Hiện tại, Tập Cận Bình đang cai trị một Trung Quốc đã tự tách mình ra khỏi sự phát triển kinh tế, hệt như khuôn mẫu mà Đảng Cộng Sản đã sử dụng từ cuối những năm 1970.
Trong hơn 40 năm qua, Trung Quốc đã phát triển nhanh chóng. Ước tính 800 triệu dân đã thoát cảnh nghèo khó, và sự phát triển đó phần lớn là do các công ty tư nhân đứng đằng sau. Nhưng những công ty đó, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ mới, đã phát triển đến mức Tập Cận Bình coi chúng là mối đe dọa cho Đảng Cộng Sản.
Nền kinh tế không còn được ưu tiên. Tập đặt an ninh quốc gia lên hàng đầu. Nhưng khi nói về an ninh thì Tập muốn nói đến sự nắm giữ quyền lực của Đảng Cộng Sản và của chính bản thân mình. Theo một số chuyên gia, sự kiểm soát của nhà lãnh đạo đã gây ra cuộc khủng hoảng niềm tin lớn nhất đối với nền kinh tế Trung Quốc trong hơn 40 năm qua. Không còn một chỉ thị mang tính xây dựng nào được đưa ra khi chính Tập Cận Bình nắm quyền kiểm soát việc ra quyết định trong nền kinh tế, không ai dám làm gì nếu không có sự ủy thác của người lãnh đạo. Các quan chức thà ngồi khoanh tay còn hơn để sau này phải chịu trách nhiệm vì đã phạm sai lầm.
Hậu quả là bắt đầu đà suy thoái của nền kinh tế Trung Quốc mà theo các nhà kinh tế, sẽ cần một kế hoạch rõ ràng để chống lại.
Tập Cận Bình trong một cuộc họp chỉ được tổ chức 5 năm một lần, đã không có lời hứa nào về cải cách thị trường. Thay vào đó, nhà lãnh đạo Trung Quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường các biện pháp kiểm soát tài chính và phòng ngừa rủi ro, và do đó củng cố sự kiểm soát của đảng.
Các chuyên gia cảnh báo nhược điểm của việc kiểm soát chặt chẽ có nguy cơ làm giảm sức mạnh của hoạt động kinh tế. Câu hỏi cần đặt ra là liệu có thể kết hợp nhu cầu kiểm soát của nhà lãnh đạo với một nền kinh tế Trung Quốc đang tìm con đường mới để phát triển hay không.
Theo IMF, Cơ Quan Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế, tăng trưởng của Trung Quốc - nếu không tiến hành cải cách toàn diện –sẽ giảm xuống dưới 4% trong vài năm tới. Với tốc độ đó, Trung Quốc sẽ không đạt được mục tiêu tăng gấp đôi tổng sản lượng quốc nội GDP từ năm 2020 đến năm 2035.
Việc Tập Cận Bình đạt được vị trí cao nhất có thể phải cảm ơn cha mình. Tập Trọng Huân được coi là một trong những nhà cách mạng đầu tiên trong đảng, đưa đến vị trí dẫn đầu cho người con trai. Nhưng cậu bé Tập Cận Bình thay vì phải đi học, thì đã bỏ lỡ gần như toàn bộ thời gian học cấp hai và cấp ba khi cậu làm ruộng trong cuộc Cách Mạng Văn Hóa tại một ngôi làng ở miền trung Trung Quốc.
Sau này, khi Tập Cận Bình trở thành đảng viên, ông đã ghi danh theo học tại Đại Học Thanh Hoa ở Bắc Kinh. Nhưng khi đó các trường đại học gần như chưa hoạt động được sau Cách mạng Văn hóa.
Ngày nay, Tập Cận Bình bù đắp cho sự thiếu học vấn của mình bằng việc tăng cường kiểm soát mọi thứ và mọi người.
Vào đầu năm 2023, một số chuyên gia về Trung Quốc dự đoán nhà lãnh đạo sẽ buộc phải tạm dừng hoặc thậm chí từ bỏ việc tập trung quyền lực xung quanh mình, theo Ian Johnson trong một bài trên tạp chí Đối ngoại (Foreign Affairs). Nhưng chẳng có gì thay đổi, mọi thứ vẫn tiếp tục như trước.
Với một quyền lực vô hạn tự trao cho mình như Tập Cận Bình, thì chẳng có gì khó để xác định ai là người chịu trách nhiệm cho những cuộc khủng hoảng của đất nước. Cả nạn tham nhũng tràn lan trong đảng lẫn những khoản nợ khổng lồ.
Thích ứng với điều kiện mới, thử nghiệm và thay đổi hướng đi là điều đã giúp Đảng Cộng Sản Trung Quốc tồn tại trong nhiều năm qua, khi Đặng Tiểu Bình nhận ra niềm tin của đảng đã suy giảm sau cái chết của Mao vào năm 1976, ông đã nới lỏng sự kiểm soát của mình và đưa ra những cải cách thị trường nhằm cải thiện cuộc sống của người dân.
Các nhà lãnh đạo thời đó coi Cộng Hòa Nhân dân Trung Hoa là một dự án đang được thực hiện, cần được cải thiện dần dần chứ không phải là một hệ thống phải được bảo tồn bằng mọi giá. Việc đảng từ bỏ quyền lực chính trị tất nhiên không có trong chính sách, tuy vậy lúc đó nhiều câu hỏi đã được mở ra để thảo luận.
Ngày nay ngược lại, Tập Cận Bình chú trọng vào quyền lực và sự kiểm soát tập trung. Điều đó cũng phản ánh nỗi sợ hãi và sự yếu đuối của ông ta. Điều Tập thực sự bận rộn là bảo vệ vị trí hàng đầu của mình.
Với tư cách là những người sáng lập nước Cộng hòa Nhân Dân Trung Quốc, Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình có thể chỉ ra những thay đổi mang tính đột phá trong lịch sử làm cơ sở cho vị trí lãnh đạo đảng của họ. Tập Cận Bình thì ngược lại, quyền lực của ông không thể tách rời khỏi guồng máy chính trị của đảng.
Trong mười năm, người đàn ông này đã tham gia vào các cuộc thanh trừng khiến ông trở thành kẻ thù chính trị ở khắp mọi nơi. Tập đã đưa ra những quyết định cần xét lại, nhưng chẳng một ai dám phản bác. Tập Cận Bình sẽ chẳng bao giờ dám buông tay để chấp nhận những quan điểm khác, khi chính sự kiểm soát chặt chẽ là công cụ sử dụng bảo vệ ngôi cai trị của Ông.
Nguyên Hòa
