Ba nhà hoạt động khí hậu đang bị cầm tù (từ trái sang): Đặng Đình Bách, Hoàng Thị Minh Hồng, và Ngô Thị Tố Nhiên
Tổ chức phi chính phủ Dự án 88 (Project 88) gần đây công bố báo cáo nói rằng Việt Nam đang thất bại trong việc chuyển đổi sang năng lượng sạch trong khuôn khổ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP), một phần là do việc đàn áp các tổ chức xã hội dân sự.
Trong báo cáo mang tên “APOCALYPSE SOON?” (tạm dịch: Ngày tận thế sắp đến?) dài 56 trang bằng tiếng Anh công bố ngày 15/8, tổ chức chuyên vận động cho nhân quyền ở Việt Nam cho rằng JETP- một tuyên bố chính trị được thiết lập bởi Việt Nam và Nhóm Đối tác Quốc tế (IPG) nhằm giúp Việt Nam phát triển năng lượng sạch đang bị thất bại.
JETP được thông qua và công bố ngày 14/12/2022, theo đó, các đối tác quốc tế sẽ giúp Việt Nam thực hiện mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 và chuyển đổi từ nhiên liệu hoá thạch sang năng lượng sạch.
Cụ thể, chín quốc gia giàu có đã cam kết huy động 15,5 tỷ đô la cho Việt Nam thực hiện các dự án năng lượng sạch. Đổi lại, Việt Nam hứa sẽ loại bỏ than và tham khảo ý kiến của các tổ chức phi chính phủ và phương tiện truyền thông khi đưa ra quyết định để đảm bảo quá trình chuyển đổi được thực hiện theo cách công bằng.
Trong báo cáo của mình, Dự án 88 kết luận rằng, cho đến nay, tất cả các bên đều không thực hiện đúng các cam kết của mình trong thỏa thuận.
Các nhà tài trợ không giữ cam kết Theo tuyên bố, các đối tác JETP sẽ huy động số tiền ban đầu lên tới ít nhất là 15,5 tỷ đô la cho Việt Nam trong vòng 3-5 năm tới. Trong đó, một nửa do IPG (bao gồm Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu, Đức, Anh, Pháp, Na Uy, Đan Mạch…) cam kết huy động với điều kiện vay hấp dẫn hơn so với thị trường vốn hiện tại, nửa còn lại do Liên minh tài chính Glasgow vì mục tiêu phát thải ròng bằng “0” (GFANZ) sẽ huy động và thúc đẩy từ nguồn tài chính tư nhân.
Tuy nhiên, trong báo cáo, Dự án 88 cho biết các nước giàu tài trợ cho JETP của Việt Nam chỉ cung cấp 2% trong tổng số tiền đã hứa hẹn ở trên dưới dạng tài trợ không hoàn lại, số còn lại là cho vay theo lãi suất thị trường, mà Việt Nam không muốn chấp nhận vì lãi suất cao.
Không chỉ với Việt Nam, tình trạng trên cũng xảy ra với các quốc gia khác như Indonesia và Nam Phi.
Ông Ben Swanton, đồng giám đốc Dự án 88 được dẫn lời trong báo cáo khẳng định:
“JETP của Việt Nam cho thấy những vấn đề nghiêm trọng với mô hình mà các nước giàu đang quảng bá như một giải pháp cho vấn đề biến đổi khí hậu ở các nước đang phát triển.”
Ông Nguyễn Phạm Mười, một nhà quan sát thời cuộc ở Hà Nội chia sẻ với Đài Á Châu Tự Do (RFA):
“Việc các nước đề nghị cho Việt Nam vay để chuyển đổi sang năng lượng sạch là điều tốt, nhưng mấy năm gần đây do đồng đô la Mỹ lên giá mạnh kèm theo lãi suất đô la Mỹ cao, nên Việt Nam sẽ rất lo ngại vay nợ nước ngoài, và khi làm ra điện cũng có giá thành cao, thì nền kinh tế không thể chịu nổi giá điện xanh cao.
Đây là khó khăn trong thực tế, làm cho việc phải cân nhắc đi vay để chuyển đổi các nguồn cung năng lượng trở nên hầu như không thể có lãi.”
Trong phần khuyến cáo của báo cáo, Dự án 88 cho rằng các quốc gia giàu có hứa hẹn tài trợ cho Việt Nam thực hiện các dự án năng lượng xanh cần cung cấp các khoản tài trợ không hoàn lại và không đưa Việt Nam trở thành con nợ của mình.
Ưu tiên an ninh năng lượng, Việt Nam tăng cường sản xuất điện than Theo kế hoạch, JETP sẽ hỗ trợ Việt Nam để đẩy nhanh thời gian đạt đỉnh phát thải khí nhà kính dự kiến từ năm 2035 lên 2030, giảm tới 30% phát thải carbon dioxide (CO2) hàng năm của ngành điện từ 240 triệu tấn xuống 170 triệu tấn, giới hạn công suất điện than của Việt Nam ở mức 30.2 GW từ mức kế hoạch dự kiến là 37 GW.
JETP cũng được trông đợi giúp Việt Nam đẩy nhanh triển khai năng lượng tái tạo để nguồn năng lượng này chiếm ít nhất 47% tổng sản lượng điện vào năm 2030, tăng từ mức kế hoạch 36% hiện tại. Khoảng 500 triệu tấn khí thải sẽ được cắt giảm vào năm 2035 nếu các mục tiêu này được hoàn thành.
Tuy nhiên, Dự án 88 nói Việt Nam ưu tiên an ninh năng lượng bằng cách tiếp tục tăng cường sử dụng than hơn là chuyển đổi nhiên liệu hóa thạch sang nhiên liệu xanh và sạch.
Năm 2010, Việt Nam chỉ sản xuất được 18% điện từ than. Kể từ đó, than đã trở thành nguồn điện lớn nhất, cung cấp gần 40% nhu cầu của cả nước. Trong khi cắt giảm công suất dự kiến của các nhà máy điện than trong tương lai, Chính phủ Việt Nam lại tăng sản lượng thực tế của các nhà máy hiện có.
Ngoài ra, mặc dù việc xây dựng các nhà máy điện than mới đã chậm lại, Việt Nam hiện có 75 nhà máy và có kế hoạch xây dựng ít nhất tám nhà máy nữa.
Vào tháng 6/2023, sau khi miền Bắc thiếu điện do nhiệt độ cao và sản lượng điện từ các nhà máy thuỷ điện suy giảm vì thiếu nước, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải đã yêu cầu các cơ quan chính phủ tăng sản lượng than và khí đốt.
Để đáp ứng nhu cầu của các nhà máy điện than, Việt Nam tăng cường khai thác và nhập khẩu than. Trong năm tháng đầu năm 2024, lượng than nhập khẩu tăng 71% so với cùng kỳ năm trước trong khi sản lượng khai thác than trong hai tháng đầu năm nay tăng 3,3%.
Dự án 88 cũng nhấn mạnh kế hoạch chuyển đổi năng lượng của Việt Nam bao gồm việc sử dụng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), sinh khối và amoniac, tất cả đều thải ra khí carbonic.
Ông Nguyễn Phạm Mười cho rằng Việt Nam cần tăng sản lượng điện để phục vụ nhu cầu ngày càng tăng của ngành công nghiệp và dân sinh. Vì không có nhiều vốn để phát triển năng lượng xanh nên Việt Nam vẫn phải chạy các nhà máy điện than.
Ông nói trong tin nhắn gửi RFA:
“Nhiều năm nay Tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN) hoạt động bị thua lỗ liên tục, nên yêu cầu EVN hạn chế chạy nhà máy điện than là không thể, vì điện than giá rẻ mà còn thua lỗ, thì điện khí giá cao càng không có lãi.
Đây là vấn đề hiệu quả kinh tế. Tất nhiên là hiệu quả bảo vệ môi trường cũng quan trọng cho tương lai, nhưng với EVN thì hiện tại vẫn quan trọng hơn. Ban lãnh đạo EVN chỉ có nhiệm kỳ làm việc vài năm tới, họ không ngồi đó mà nghĩ cho 20 năm sau, nên thúc giục họ phải cắt giảm than là không thực tế.”
Đàn áp xã hội dân sự làm suy yếu quá trình chuyển đổi năng lượng Theo Dự án 88, tự do lập hội và tự do ngôn luận đặc biệt quan trọng đối với chính sách khí hậu. Theo tuyên bố của Cao uỷ Nhân quyền Liên Hiệp quốc, các chính phủ phải “thực hiện các biện pháp để đảm bảo rằng mọi người có thể tham gia hiệu quả vào việc định hình các chính sách khí hậu ở cấp địa phương, quốc gia và quốc tế.”
Tuy nhiên, Việt Nam thường xuyên vi phạm các quyền này, đặc biệt là đối với các nhà hoạt động vì khí hậu, tổ chức nhân quyền nói với dẫn chứng là kể từ năm 2021, đã có sáu nhà lãnh đạo chủ chốt chống biến đổi khí hậu ở Việt Nam bị cầm tù.
Các nhà hoạt dộng Ngụy Thị Khanh, Đặng Đình Bách, Mai Phan Lợi, Bạch Hùng Dương và Hoàng Thị Minh Hồng bị kết tội “trốn thuế” trong khi Ngô Thị Tố Nhiên, người đứng đầu một nhóm nghiên cứu chính sách năng lượng, đã bị kết tội “chiếm đoạt tài liệu” của EVN.
Trước khi bị bắt, họ vận động thành công Chính phủ cam kết phi carbon hóa nền kinh tế, đỉnh điểm là tuyên bố về mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại COP26 vào tháng 11 năm 2021.
“Hà Nội đã bỏ tù sáu nhà lãnh đạo của phong trào khí hậu và thực sự đã hình sự hóa hoạt động chính sách năng lượng, tạo ra bầu không khí sợ hãi xung quanh hoạt động chính sách khiến các thành viên của xã hội dân sự Việt Nam không muốn tham gia vào hoạt động chính sách,” Dự án 88 nói trong báo cáo.
Tổ chức này cũng nhắc lại việc Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam ban hành Chỉ thị 24 vào tháng 7/2023 với mục tiêu bảo đảm không có ảnh hưởng từ nước ngoài trong quá trình hoạch định chính sách và dập tắt các nỗ lực của các nhà hoạt động nhằm định hình chính sách nhà nước và thúc đẩy cải cách pháp luật.
Do vậy, hàng tỷ đô la viện trợ nước ngoài, bao gồm cả tài trợ khí hậu, đã bị giữ lại trong những năm gần đây. Tính đến tháng 5 năm 2024, không có khoản tiền nào của JETP được giải ngân, Dự án 88 nói trong báo cáo.
Bà Thục Quyên, một nhà hoạt động về nhân quyền và môi trường người Đức gốc Việt, nói với RFA về tình trạng viện trợ nước ngoài bị đóng băng:
“Tình trạng vi phạm nhân quyền tại Việt Nam đã bị chỉ trích mạnh mẽ, các nhà đầu tư nước ngoài lại thất vọng về những rào cản pháp lý và thủ tục phê duyệt kéo dài đã gây ra bế tắc cũng như tạo cơ hội tham nhũng trong khi luật pháp không nghiêm minh gây bất ổn trong xã hội, khiến cho hàng tỷ đô la viện trợ nước ngoài, bao gồm cả tài trợ khí hậu, đã bị giữ lại trong những năm gần đây."
Phóng viên gửi email cho Bộ Ngoại giao Việt Nam với đề nghị bình luận về báo cáo của Dự án 88 nhưng không nhận được ngay phản hồi. Cơ quan này thường không trả lời email của RFA.
Theo RFA
Theo RFA
