Bộ Tư pháp cho rằng vẫn “còn hiện tượng luật sư có biểu hiện lệch lạc về tư tưởng chính trị”
Luật Luật sư đang trong quá trình lên dự thảo sửa đổi, trong đó có phần bổ sung yêu cầu luật sư có “bản lĩnh chính trị vững vàng”. Điều này được đánh giá có thể gây ảnh hưởng đến tính độc lập, cản trở ý chí tranh đấu của luật sư, từ đó làm giảm khả năng bảo vệ quyền và lợi ích của thân chủ.
Đề xuất này được đề cập trong Tờ trình số 44/TTr – BTP do Bộ Tư pháp gửi Thủ tướng Chính phủ vào ngày 5/6/2024. Trong tờ trình, Bộ Tư pháp cho rằng vẫn “còn hiện tượng luật sư có biểu hiện lệch lạc về tư tưởng chính trị”.
Bộ này không giải thích cụ thể “lệch lạc chính trị” có nghĩa là gì.
Nói với BBC News Tiếng Việt vào ngày 23/8, Luật sư Đặng Đình Mạnh cho rằng không nên bắt luật sư phải có “bản lĩnh chính trị”.
"Bản lĩnh chính trị là giá trị thuộc về định tính, chỉ có thể cảm nhận. Chúng không phải là các giá trị vật chất để có thể đánh giá trên cơ sở định lượng được. Sẽ rất phi lý nếu đưa yếu tố định tính trở thành tiêu chuẩn để đánh giá hoặc xét duyệt."
"Hơn nữa, đối với thông lệ nghề nghiệp luật sư trên thế giới, thì 'bản lĩnh chính trị' cũng không phải là yếu tố hoặc tiêu chuẩn để cân nhắc về bất kỳ điều gì đối với nghề nghiệp luật sư cả," ông Mạnh nhận định.
"Tôi nghĩ lý do đề xuất bổ sung tiêu chuẩn 'bản lĩnh chính trị' vào dự thảo Luật Luật sư sửa đổi là hậu quả sau vài sự kiện gần đây cho thấy khả năng giới luật sư không toàn tâm toàn ý với Điều 4 Hiến pháp quy định về sự lãnh đạo tuyệt đối của Đảng Cộng sản. Đồng thời, cũng ngăn ngừa những người thường xuyên sử dụng quyền tự do ngôn luận để phản biện chính trị, xã hội gia nhập vào đoàn luật sư," ông nói thêm.
Hiện tại, một số vị trí có thẩm quyền và tác động tới phán quyết cuối cùng của một vụ án, tức việc bị can có tội hay không, bao gồm thẩm phán, hội thẩm nhân dân, kiểm sát viên đều cần có “bản lĩnh chính trị vững vàng”, theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 và Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2014.
Điều này được ông Mạnh đánh giá là có thể gây "xung đột lợi ích" trong quá trình xét xử, đặc biệt với các tội danh liên quan tới xúc phạm Đảng/lãnh đạo Đảng.
Luật sư Phùng Thanh Sơn, Giám đốc Công ty Luật Thế Giới Luật Pháp, nói với BBC vào ngày 21/8 rằng việc bổ sung yếu tố "bản lĩnh chính trị" có thể khiến xuất hiện tình trạng "tự kiểm duyệt" trong giới luật sư, gây ảnh hưởng tiêu cực tới khả năng bảo vệ thân chủ, đặc biệt là khi ông Sơn cho rằng một trong những nhiệm vụ của thẩm phán là "bảo vệ chế độ".
Ông Sơn cũng cho rằng việc bổ sung này ảnh hưởng tới sự phát triển của xã hội dân sự và quá trình dân chủ hóa, cũng như khả năng đóng góp của luật sư trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật.
‘Bản lĩnh chính trị’ trong bối cảnh Việt Nam

Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh, Cụm từ "bản lĩnh chính trị" thường xuyên được chính quyền Việt Nam sử dụng
Theo bài viết ngày 15/10/2023 trên Tạp chí Cộng sản, “bản lĩnh chính trị” là khả năng đưa ra giải pháp để đạt được mục tiêu chính trị ngay cả khi gặp những khó khăn, thách thức. Bản lĩnh chính trị được đánh giá là “một yếu tố quan trọng đưa đến những thành công trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng”.
Cũng theo bài viết này, việc rèn luyện bản lĩnh chính trị “bắt đầu với việc truyền bá, học tập, quán triệt và nắm vững, hiểu biết ngày càng sâu sắc về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng”.
Đánh giá về ý nghĩa của “bản lĩnh chính trị”, Luật sư Đặng Đình Mạnh nói với BBC như sau:
“Thông thường, 'bản lĩnh chính trị' được hiểu là sự hiểu biết và có chính kiến của một cá nhân trong xã hội [về các vấn đề liên quan tới chính trị]. Tuy vậy, với chế độ cộng sản trong nước, 'bản lĩnh chính trị' có nghĩa hẹp hơn, đó là sự hiểu biết và chấp nhận sự độc tài về chính trị của Đảng Cộng sản.
"Nếu thành luật, quy định này sẽ làm hạn chế khả năng tư duy độc lập, đồng thời, cùng làm rào cản ý chí tranh đấu của luật sư cho thân chủ và cho công lý," ông Mạnh nêu.
Nói với BBC News Tiếng Việt vào ngày 7/9, Luật sư Nguyễn Duy Bình, Đoàn Luật sư TP HCM, cho rằng "bản lĩnh chính trị" là một khái niệm có ý nghĩa rất rộng.
"Đấu tranh quyết liệt để bảo vệ pháp luật, công lý cũng là bản lĩnh chính trị, quyết liệt bảo vệ chế độ, đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước cũng là bản lĩnh chính trị, có tinh thần yêu nước, chống giặc ngoại xâm cũng là bản lĩnh chính trị," ông Bình nói.
Do đó, việc bổ sung yếu tố này vào Luật Luật sư "sẽ không ổn vì cơ quan tố tụng có thể chỉ hiểu và áp dụng theo nghĩa bất lợi và khi đó người luật sư sẽ khó khăn hơn trong quá trình hành nghề, bảo vệ thân chủ," theo đánh giá của ông Bình.
Còn Luật sư Phùng Thanh Sơn đánh giá rằng "với thể chế chính trị hiện nay của Việt Nam, 'bản lĩnh chính trị' có thể được đánh giá trên cơ sở hiểu biết về đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; quan điểm chính trị vững vàng, phù hợp với định hướng của Đảng và Nhà nước".
Theo ông Sơn, việc bổ sung "bản lĩnh chính trị" có cả ưu lẫn nhược điểm.
Ưu điểm là "giúp nâng cao trình độ và năng lực của luật sư để xử lý tốt hơn những vấn đề chính trị, pháp lý phức tạp; tăng cường ảnh hưởng một cách hiệu quả của luật sư đối chính sách và pháp luật".
Còn nhược điểm là "sẽ hạn chế sự phát triển của nghề luật sư vì không phải luật sư nào cũng am hiểu chính trị; ảnh hưởng đến tính độc lập của nghề luật sư; hạn chế sự đa dạng quan điểm trong giới luật sư từ đó ảnh hưởng đến việc bảo vệ quyền và lợi ích của khách hàng."
[/b]Bảo vệ thân chủ, chứ không phải bảo vệ chế độ[/b]
Ngày 16/8, Trường ĐH Luật TP HCM cùng Đoàn Luật sư TP HCM đã tổ chức hội thảo khoa học cấp quốc gia Góp ý đề cương định hướng xây dựng Luật Luật sư (sửa đổi).
Tại đây, Luật sư Nguyễn Thế Phong, Chủ nhiệm Ủy ban Khen thưởng, Kỷ luật - Liên đoàn Luật sư Việt Nam, nhận định rằng việc bổ sung tiêu chuẩn "bản lĩnh chính trị" như là một tiêu chuẩn đầu vào của luật sư là không phù hợp, báo Pháp Luật thành phố Hồ Chí Minh đưa tin trong bài viết cùng ngày.
Theo ông Phong, đối với một cá nhân muốn gia nhập vào một đoàn luật sư, chỉ cần kiểm tra về văn bằng, chứng chỉ và xác nhận của chính quyền địa phương về việc chấp hành pháp luật, đạo đức sống ở nơi cư trú của cá nhân đó.
Theo Luật Luật sư hiện tại, cá nhân không gia nhập một đoàn luật sư nào trong thời hạn hai năm kể từ ngày được cấp Chứng chỉ hành nghề luật sư, chứng chỉ của người này sẽ bị thu hồi.
Ông Phong cho rằng nên giữ nguyên yêu cầu như luật hiện hành, tức không bổ sung yếu tố "bản lĩnh chính trị".
VietJet thua kiện trong vụ thuê máy bay, phải bồi thường 180 triệu USD6 tháng 8 năm 2024
Ông Lâm Hồng Sơn 34 năm kêu oan: 'Tôi chết thì con tôi sẽ đi đòi công lý'29 tháng 7 năm 2024
Hàng loạt cán bộ Viện Pháp y tâm thần Biên Hòa bị bắt giữ: Có hay không việc tiếp tay chạy án?17 tháng 6 năm 2024
Tương tự, Luật sư Phùng Thanh Sơn cũng cho rằng việc bổ sung là không cần thiết.
Ông Sơn cho rằng chính quyền “không nên đặt ra yêu cầu về bản lĩnh chính trị đối với luật sư, bởi luật sư bảo vệ quyền lợi thân chủ trên cơ sở luật thực định”.
"Việc bổ sung tiêu chí 'bản lĩnh chính trị' có thể mang lại một số hệ quả tiêu cực như: hạn chế tự do tư tưởng và biểu đạt của luật sư, dẫn đến tình trạng 'tự kiểm duyệt' trong giới luật sư, khiến các luật sư ngại đưa ra quan điểm độc lập, trái chiều. Trong khi những yếu tố này lại là yếu tố quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của thân chủ, bảo vệ lẽ phải, bảo vệ công lý," ông Sơn nhận xét.
Với việc bảo vệ thân chủ dựa trên luật thực định, luật sư cần đưa ra luận điểm thuyết phục và phù hợp pháp luật. Khi đó, luật sư sẽ tìm kiếm lập luận tốt nhất và theo khuôn khổ pháp luật để bảo vệ quyền lợi của thân chủ. Đây chính là sự độc lập của luật sư đối với các vấn đề/quan điểm chính trị khi bảo vệ thân chủ.
"Nhiệm vụ chính của luật sư là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ chứ không phải bảo vệ chế độ," ông Sơn lập luận.
Yếu tố độc lập cũng được luật sư Đặng Đình Mạnh nhắc tới.
Theo ông Mạnh, việc bổ sung "bản lĩnh chính trị" như là một tiêu chuẩn cho luật sư sẽ "ảnh hưởng đến tính độc lập của nghề luật sư và hạn chế sự đa dạng quan điểm trong giới luật sư từ đó ảnh hưởng đến việc bảo vệ quyền và lợi ích của khách hàng".
Tóm lại, theo Luật sư Sơn và Luật sư Mạnh, luật sư cần có quan điểm độc lập và lập luận thuyết phục để bảo vệ quyền và lợi ích của thân chủ.
“Nếu luật sư đưa ra luận điểm không thuyết phục thì tòa sẽ bác bỏ," ông Sơn nêu.

Chụp lại hình ảnh, Ông Lâm Hồng Sơn (68 tuổi) từng bị bắt tạm giam oan hai lần với cáo buộc lừa đảo, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, trốn thuế trong các năm 1990 và 1991
Tuy nhiên, như đã nói ở trên, thẩm phán, hội thẩm nhân dân, kiểm sát viên đều cần có “bản lĩnh chính trị vững vàng” - điều mà theo đánh giá của Luật sư Đặng Đình Mạnh là có thể gây ra “xung đột lợi ích”, đặc biệt là khi xét xử những tội danh về xúc phạm tổ chức hay/và lãnh đạo Đảng Cộng sản.
Luật sư Đặng Đình Mạnh cho rằng không nên có yêu cầu bắt buộc về “bản lĩnh chính trị” cho những chức danh như luật sư, thẩm phán, kiểm sát và cảnh sát điều tra.
“Chính nhược điểm của điều này sẽ khiến cho họ không còn tư duy độc lập và hành xử một cách khách quan được nữa.”
“Ví dụ, thẩm phán là đảng viên Đảng Cộng sản sẽ không còn giữ được tính khách quan khi xét xử nghi can bị cáo buộc tội danh xúc phạm đến tổ chức Đảng Cộng sản Việt Nam hoặc lãnh đạo của đảng này theo Điều 331 Bộ luật Hình sự,” ông Mạnh nêu.
Điều 331 Bộ luật Hình sự năm 2015 ông Mạnh nhắc tới là “Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân”.
Trong thời gian gần đây, nhiều cá nhân đã bị bắt giữ, khởi tố với tội danh trên, ví dụ như nhà báo Huy Đức (tên thật là Trương Huy San) và Luật sư Trần Đình Triển.
Bên cạnh đó, một luật sư giấu tên nói với BBC rằng hoạt động của luật sư tại các phiên tòa có thể bị hạn chế rất nhiều bởi quyền lực của chủ tọa (có thể là thẩm phán hoặc đại diện của hội đồng xét xử).
Theo người này, do được pháp luật cho phép, chủ tọa "thường lạm dụng quyền lực này để ngắt lời luật sư, thậm trí họ còn có quyền 'đuổi' luật sư ra khỏi phiên tòa, ra lệnh cho cảnh sát tư pháp áp giải luật sư ra khỏi phiên tòa, ra khỏi trụ sở tòa án, nếu họ không thích vị luật sư này..."

Nguồn hình ảnh, Bộ Công an
Chụp lại hình ảnh, Nhà báo Huy Đức (trái) và luật sư Trần Đình Triển
Đầu năm 2022, bảy tổ chức xã hội dân sự ở Việt Nam và 79 trí thức đã đồng soạn thảo một kiến nghị yêu cầu bãi bỏ ba điều luật trong Bộ luật Hình sự năm 2015, bao gồm Điều 331 nêu trên.
Là một trong những người ký tên và tham gia soạn thảo kiến nghị, luật sư Lê Quốc Quân nói với BBC vào ngày 10/1/2022:
"Tôi đã không hài lòng với ba điều luật đó từ lâu (Điều 109, 117 và 331) nhưng càng trở nên bức xúc hơn trong giai đoạn gần đây khi số người bị bắt nhiều hơn và mức án được tuyên ngày càng nặng hơn. Lương tâm tôi thôi thúc việc ký tên."
Cũng trong buổi hội thảo ngày 16/8 đã đề cập ở trên, Tiến sĩ, Luật sư Phan Trung Hoài - Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, thành viên Hội đồng Tư vấn án lệ TAND Tối cao - có đề cập đến việc dự thảo Luật Luật sư sửa đổi có đoạn đề nghị điều chỉnh chức năng của luật sư - từ bảo vệ “các quyền tự do, dân chủ của công dân” thành bảo vệ "quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức”.
Theo Luật sư Phùng Thanh Sơn, đề xuất này "là một bước lùi trong việc định hình vai trò của nghề luật sư đối với xã hội Việt Nam". Ông cho rằng nội hàm của “quyền tự do, dân chủ” rộng lớn hơn rất nhiều nội hàm của “quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức”.
“Quyền tự do, dân chủ bao gồm các quyền cơ bản của con người như quyền tự do ngôn luận, tự do hội họp, tự do tôn giáo… Quyền này nhấn mạnh vào các quyền chính trị và dân sự cơ bản.
“Còn ‘quyền, lợi ích hợp pháp’ thì giới hạn trong khuôn khổ của pháp luật hiện hành, không bao gồm một số quyền tự do, dân chủ mà pháp luật của quốc gia chưa quy định ví dụ như quyền biểu tình, quyền tự do lập hội…," ông Sơn nêu.
Theo ông Sơn, việc giữ nguyên chức năng của luật sư như hiện tại sẽ "khuyến khích luật sư tham gia tích cực vào việc bảo vệ và thúc đẩy các quyền tự do, dân chủ; tạo ra không gian rộng lớn cho luật sư hoạt động độc lập, thậm chí là đối đầu với nhà nước khi cần thiết".
Hoàn thiện hệ thống pháp luật

Nguồn hình ảnh, VGP
Chụp lại hình ảnh, Đầu khóa Quốc hội 15 (nhiệm kỳ 2021 – 2026), có 485/499 cá nhân là đảng viên, tức khoảng 97%.
Theo Luật sư Phùng Thanh Sơn, một nhược điểm khác của việc bổ sung yếu tố "bản lĩnh chính trị" là "làm giảm khả năng đóng góp của luật sư trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và cải cách tư pháp vì họ sợ bị chụp mũ, từ đó ảnh hướng đến sự phát triển của xã hội dân sự và quá trình dân chủ hóa".
Trên thực tế, Quốc hội là cơ quan lập pháp nhưng cũng nằm dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và là cơ quan có tính đảng rất cao.
Đầu khóa Quốc hội 15 (nhiệm kỳ 2021 – 2026), có 485/499 cá nhân là đảng viên, tức khoảng 97%.
Với tỷ lệ đảng viên này, Luật sư Mạnh cho rằng Quốc hội "không khác gì một Ban chấp hành Trung ương Đảng mở rộng", do đó hạn chế khả năng lập pháp.
"Cứ nhìn những luật không thể đi vào cuộc sống, hoặc những luật bị sửa đi sửa lại nhiều lần, hay những luật bị các nhóm lợi ích thao túng thì sẽ thấy rất rõ khả năng lập pháp hiện nay của Quốc hội," ông Mạnh nói với BBC vào ngày 30/8.
Bên cạnh đó, theo đánh giá của Luật sư Sơn, việc vừa là đại biểu Quốc hội vừa là đảng viên tạo ra tình huống các đại biểu "phải cân nhắc giữa trách nhiệm với cử tri và kỷ luật Đảng".
Ông cho rằng việc giới luật sư bị "hạn chế tự do tư tưởng và biểu đạt" - một trong những hệ quả tiêu cực ông Sơn cho rằng có thể đến từ việc bổ sung yếu tố "bản lĩnh chính trị", cũng sẽ dẫn tới viễn cảnh tương tự, tức làm giảm đi khả năng hoàn thiện hệ thống pháp luật tại Việt Nam.
"Việc luật sư chịu hạn chế về mặt tư tưởng và biểu đạt, ngại đưa ra quan điểm độc lập, trái chiều thì vai trò và tiếng nói của luật sư trong xã hội sẽ giảm đi đáng kể," ông Sơn nêu.
Thực ra, ý kiến cho rằng Quốc hội Việt Nam vẫn nằm trong khuôn khổ hệ thống chính trị "Đảng lãnh đạo toàn diện" và do đó ảnh hưởng tới khả năng lập pháp không phải là điểm mới.
Trong cuộc phỏng vấn với BBC vào tháng 6/2022, ông Trần Quốc Thuận, cựu Phó Chủ nhiệm thường trực Văn phòng Quốc hội Việt Nam, đã chỉ ra quyền lực của Đảng Cộng sản ở Việt Nam đối với Quốc hội.
"Việc một đại biểu được ngồi ghế đó hay không, được bước chân vào Hội trường Ba Đình hay không, cũng là do Đảng quyết,” ông nói.
"Nếu bản lĩnh chính trị hiểu theo nghĩa hẹp và [có quan điểm] đồng nhất với đường lối chính sách của Đảng thì thẻ đảng viên có thể được xem là một 'giấy chứng nhận' về 'bản lĩnh chính trị'," ông Sơn nêu đánh giá với BBC vào ngày 2/9/2024.
Ông Sơn cũng nêu tới một trường hợp khác, khi "bản lĩnh chính trị" được hiểu theo "nghĩa rộng", không chịu sự ảnh hưởng của thể chế chính trị tại Việt Nam.
"Tuy nhiên, bản lĩnh chính trị cũng có thể được hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm nhiều yếu tố như hiểu biết, khả năng phân tích và giải quyết các vấn đề về chính trị và xã hội."
"[Khi đó,] việc đánh giá bản lĩnh chính trị cần có cách tiếp cận toàn diện hơn, xem xét kiến thức, kinh nghiệm và đóng góp thực tế của cá nhân. Trong trường hợp này thì thẻ đảng viên không phải là thước đo duy nhất của bản lĩnh chính trị."
Khi được hỏi về tính thời điểm của đề xuất sửa đổi Luật Luật sư, Luật sư Nguyễn Duy Bình cho hay:
"Đây là một giai đoạn lịch sử nhạy cảm, biến động, Đảng và nhà nước đang ra sức sàng lọc cán bộ, đảng viên, chấn chỉnh nội bộ, đông thời cũng có xu hướng hạn chế một số luật sư có tư tưởng 'không tốt' nhằm bảo vệ kỷ cương, chế độ."

Theo BBC