Chuyện lạ đời gì trên thế giới có thì ở Việt Nam cũng có. Nhưng chuyện thủ tướng phát động phong trào “Toàn dân thi đua làm giàu” chắc chỉ xảy ra ở Việt Nam.
Ngày 18 Tháng Năm 2025, báo điện tử Tuổi Trẻ đưa tin ông Phạm Minh Chính (thủ tướng nước Việt Nam) hướng dẫn Bộ Nội vụ Việt Nam chuẩn bị phát động phong trào toàn dân thi đua làm giàu, đóng góp, xây dựng, bảo vệ đất nước. Phong trào thi đua này dựa trên nội dung trọng tâm, cốt lõi của nghị quyết 68 của Bộ Chính trị Việt Nam về phát triển kinh tế tư nhân và kế hoạch thực hiện nghị quyết này.
Những điểm đáng chú ý trong bản tin này nêu ra: Kinh tế tư nhân góp phần tăng thu ngân sách nhà nước (!?). Nghị quyết 68 nêu ra ba đột phá chiến lược mà nghị quyết này bám sát là về thể chế, nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng. Trong đó đột phá về thể chế quy định cụ thể rằng cải thiện môi trường pháp lý, đơn giản hóa thủ tục, giảm chi phí cho doanh nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tư nhân phát triển. Như vậy, chữ “thể chế” ở đây chỉ nói về quy định, luật lệ chớ không phải thay thế chữ “chế độ” như có người lầm tưởng.
Tôi tự hỏi đã biết bao lần nhà cầm quyền đề cập đến vấn đề cải thiện môi trường pháp lý, đơn giản hóa thủ tục v.v. nhưng rồi đâu lại vào đấy. Người dân vẫn cứ phải khổ dài dài vì thủ tục hành chánh rắc rối và không ổn định - nay đổi cái này mai đổi cái nọ. Ví dụ: Đổi chứng minh nhân dân sang căn cước công dân, rồi từ căn cước công dân sang căn cước; đổi sổ hộ khẩu sang số định danh cá nhân; đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cũ sang giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất theo mẫu mới; thậm chí đổi tên địa danh: sáp nhập tỉnh này, đổi tên tỉnh nọ v.v.
Nếu nhà cầm quyền “dám” thay đổi chế độ (hay đúng hơn là thể chế) thì may ra mới làm cuộc sống của người dân trở nên “dễ thở” hơn.
Với chế độ "Cộng hòa xã hội chủ nghĩa" - một đảng cầm quyền duy nhất là đảng Cộng sản Việt Nam, Việt Nam bị tổ chức Freedom House ghi điểm cho quyền “Tự do trên thế giới (Global freedom)” là 20/100 điểm và quyền “Tự do trên mạng (Internet freedom)” là 22/100 điểm. Cả hai quyền này đều bị ghi chú là “Không tự do”.
Freedom House còn nhận xét rằng “Việt Nam là một quốc gia độc đảng, do đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền thống trị trong nhiều thập niên. Mặc dù một số ứng cử viên độc lập về mặt nguyên tắc được phép tham gia tranh cử trong các cuộc bầu cử lập pháp, nhưng trên thực tế hầu hết đều bị cấm. Tự do ngôn luận, tự do tôn giáo và hoạt động xã hội dân sự bị hạn chế nghiêm ngặt. Nhà cầm quyền ngày càng đàn áp việc người dân sử dụng phương tiện truyền thông xã hội và internet làm phương tiện để lên tiếng bất đồng chính kiến và chia sẻ thông tin chưa được kiểm duyệt.”
Quyền “Tự do trên thế giới” bao gồm tiêu chuẩn về quyền “Tự do Dân sự” - chứa đựng quyền tiếp cận các cơ hội kinh tế. Thử hỏi toàn dân không có quyền tiếp cận các cơ hội kinh tế (như thông tin giải tỏa chỗ này chỗ nọ… để xây dựng các dự án bất động sản hay khu vui chơi giải trí chỉ lộ ra cho các nhóm thân hữu với đảng) thì làm sao có thể làm giàu một cách công bằng?
Mặt khác, nhà cầm quyền hiện đang nắm giữ quyền sở hữu và kiểm soát các lĩnh vực quan trọng. Ví vụ: Cơ sở hạ tầng; năng lượng và tài nguyên (dầu khí, điện lực, công nghiệp than -khoáng sản); bưu chính viễn thông; các ngân hàng chủ chốt (Vietcombank, Vietinbank, Agribank, BIDV, MBBank…). Trong số đó, sự độc quyền về lĩnh vực điện đã gây ra biết bao hệ lụy cho dân chúng và các doanh nghiệp, với mức giá ngày càng tăng và quái đản nhất là càng tiêu thụ nhiều, càng phải trả nhiều hơn.
Không chỉ mất tự do, vào năm 2024 tổ chức Minh bạch Quốc tế (Transparency International) ghi điểm “Chỉ số nhận thức tham nhũng (Corruption Perceptions Index)” đối với 180 quốc gia, trong đó Việt Nam có số điểm là 40/100 điểm (tụt một điểm so với năm 2023), bị xếp ở vị trí 88/180 quốc gia.
Cứ nhìn vào những vụ án xử các công ty hoặc quan chức cộng sản trong vài năm gần đây sẽ thấy… thực trạng muốn trót lọt trong làm ăn, doanh nghiệp phải chung chi cho cán bộ nhiều tiền, thậm chí rất nhiều tiền, từ vài triệu Mỹ kim đến cả tỷ Mỹ kim.
Ai cũng biết là các công ty lớn ở Việt Nam đều là “sân sau” (có góp vốn hoặc chỉ thị từ xa) của các ông bà quan chức cấp cao nào đó ở Hà Nội. Và có một luật bất thành văn là càng làm ăn lớn, số tiền doanh nghiệp phải chi ra hằng năm để quà cáp biếu xén cho các quan chức thành phố và trung ương càng lớn.
Không chỉ thế, các công ty Việt Nam còn khốn khổ với đủ thứ loại sách nhiễu và chi phí từ chính quyền địa phương. Một người thầy dạy tôi môn toán ở trường trung học khi nghỉ dạy học để mở văn phòng đại diện cho một công ty ngoại quốc đã phải đóng cửa ngay sau đó hai năm vì không chịu nổi đủ thứ chi phí không tên từ ủy ban phường, công an phường. Cuối năm 2024, một chị bạn làm chủ công ty buôn bán các loại nước giải khát than phiền chị bị buộc phải đóng gần 100 triệu đồng “tiền phòng chống bão lụt” cho phòng tài Chánh quận! Cái thứ tiền trời ơi này chả biết chi vào cái gì, chi vào đâu nhưng chính quyền quận căn cứ vào số lao động đang làm việc ở công ty rồi tính ra, buộc chủ công ty phải đóng.
Có hằng hà sa số hệ lụy mà dân chúng và doanh nghiệp phải chịu, chỉ vì Việt Nam là một đất nước cộng sản, dường như vẫn chưa đủ. Mới đây, ông Trump đe dọa Việt Nam bằng mức thuế quan lên tới 46% khi xuất cảng sang Mỹ, mà Mỹ lại đang là thị trường xuất cảng lớn nhất của Việt Nam.
Với mức thuế ngăn chặn rất cao của Mỹ, cùng với những số điểm về quyền “Tự do” và “Chỉ số nhận thức tham nhũng” được đề cập ở trên, liệu “toàn dân” Việt Nam có dễ dàng làm giàu!? Cho dù không bị ông Trump “đe dọa” thì mức thu nhập bình quân của người lao động Việt Nam cũng không cho phép “toàn dân” có thể tham gia vào phong trào thi đua làm giàu mà ông Chính hô hào.
Trang thông tin điện tử Thư Việt Pháp Luật cho biết năm 2024, thu nhập bình quân của người lao động Việt Nam là 7.7 triệu đồng (tương đương 300 Mỹ kim). Đây chỉ là con số thu nhập bình quân của những người có công ăn việc làm. Bên cạnh đó chỉ có hơn một triệu người thất nghiệp trong ba tháng đầu năm 2025. Con số người thất nghiệp trong báo cáo của nhà cầm quyền thường thấp hơn trong thực tế, khi nhìn vào “đạo quân” chạy xe công nghệ, buôn bán rong, bán vé số xuất hiện ngày càng nhiều trên đường và trong hẻm ở Việt Nam. Dân chúng Việt Nam thường phải ra đường tự xoay sở kiếm sống, và “đạo quân” này được nhà cầm quyền xem như có việc làm, không nằm trong số thống kê “bị thất nghiệp”! Phần đông những người này chỉ kiếm đủ tiền trang trải chi phí sinh hoạt, thậm chí không có tiền mua bảo hiểm y tế hằng năm, khi mức đóng ngày càng cao quá tầm với của họ.
Phong trào “Toàn dân thi đua làm giàu” này làm tôi nhớ đến phong trào “Em làm kế hoạch nhỏ” bắt đầu từ năm 1958 cho đến nay. Khi tôi còn là học sinh cấp I (của những năm 80s) ở trường làng, nhà trường phát động phong trào này cho tất cả học sinh. Mỗi học sinh phải thu gom gáo dừa khô càng nhiều càng tốt nhưng nhà trường không đề cập đến phần thưởng cho ai thu gom nhiều nhất và cũng không đề cập đến mục đích của việc thu gom này là gì. Lúc đó, tôi hỏi người lớn thì được biết là số gáo dừa khô thu gom sẽ được gửi sang Liên Xô để làm thuốc súng. Sau giờ học, bọn con nít chúng tôi đi quanh xóm để xem chỗ nào có đống un (đống rác) thì bươi ra mà tìm gáo dừa khô. Nhà trường chất đống số gáo dừa mà học sinh nạp trong sân ngày này qua tháng nọ mà chẳng thấy gửi đi đâu cho đến khi chúng mục rữa ra.
Nhớ chuyện xưa mà ngẫm đến chuyện nay. Liệu phong trào “Toàn dân thi đua làm giàu” rồi cũng sẽ “mục rữa” ra như phong trào “Em làm kế hoạch nhỏ” ngày ấy của chúng tôi không?
Sống ở trên đời này, ai cũng muốn mình giàu, không ai muốn mình lâm vào cảnh “Chị vùng chạy ra ngoài giữa lúc trời tối đen như mực, đen như cái tiền đồ của chị vậy!” (trích tác phẩm “Tắt Đèn” của Ngô Tất Tố). Một khi đất nước có một xã hội công bằng, môi trường kinh doanh thuận lợi thì ai cũng tự động bắt tay vào làm giàu. Vấn đề căn bản là nhà nước phải tạo ra một xã hội và môi trường như vậy cho người dân chứ không cần phát động phong trào “Toàn dân thi đua làm giàu.”.
Trong bối cảnh kinh tế chính trị xã hội ở Việt Nam như hiện nay, tôi xin thua trong “cuộc đua” này, vì làm người giàu ở chế độ “Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” rất dễ bị soi mói và đấu tố, tịch thu gia sản, giống như phong trào cải cách ruộng đất sau năm 1954 ở miền Bắc và “đánh tư sản” sau Tháng Tư 1975 ở miền Nam.
Thử hỏi nhà cầm quyền có “dám” đổi bản chất của chế độ từ xã hội chủ nghĩa sang dân chủ cộng hòa và đổi mô hình kinh tế đầu voi đuôi chuột hiện nay sang mô hình kinh tế thị trường hay không? Trong đó, mô hình “dân chủ cộng hòa” ít nhất phải có hai đảng “thi đua” để giành quyền lãnh đạo nhân dân. Thiển nghĩ thực thể cần tham gia phong trào thi đua không phải là toàn dân, không phải là các doanh nghiệp tư nhân mà là đảng cộng sản Việt Nam cần thi đua với đảng khác. Khi đó đảng nào được lòng dân hơn mang lại tự do ấm no hạnh phúc cho dân hơn thì đảng đó sẽ nắm quyền lãnh đạo đất nước.
Tidoo Nguyễn
