Nga giơ cao bóng ma nguyên tử để các nước không dám bênh vực Ukraina. Xung đột giữa các nước có vũ khí hạt nhân, chương trình nguyên tử Iran, không chắc chắn về chiếc dù bảo vệ của Mỹ…Tình hình quốc tế bất ổn với luật của kẻ mạnh, khiến người ta lo ngại về một trật tự thế giới mới, trong đó loại vũ khí răn đe kinh khiếp này không còn là điều cấm kỵ.


Ảnh minh họa : Dimitri Medvedev, phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga trong một buổi nói chuyện ở Matxcơva với hình ảnh một vụ nổ bom nguyên tử ở màn hình phía sau, ngày 29/04/2025. AP - Ekaterina Shtukina
Ngày càng nhiều nước muốn sở hữu loại vũ khí tối thượng
Le Point nhận định hôm 10/07 khi loan báo có thể phối hợp lực lượng nguyên tử, Anh và Pháp đã tiến một bước khổng lồ về hợp tác chiến lược. Đó là lời đáp trong bối cảnh một bên là mối đe dọa Nga ngày càng tăng, một bên là sự bất định của việc Mỹ bảo vệ châu Âu. Anh cùng với Pháp có khoảng 500 đầu đạn nguyên tử, có thể làm Vladimir Putin phải suy nghĩ lại.
Các vụ oanh tạc Iran của Israel và Mỹ khẳng định một cách ngoạn mục, rằng vấn đề hạt nhân rõ ràng đã quay lại trên trường quốc tế. Sự kiện này diễn ra sau vài năm đặc biệt nguy hiểm : Nga giơ cao bóng ma nguyên tử để xâm chiếm Ukraina, chuyển các phương tiện này sang Belarus. Cách đây vài tuần, hai nước đều có vũ khí hạt nhân Ấn Độ và Pakistan xảy ra xung đột. Iran - sắp có bom nguyên tử - bắn hàng loạt hỏa tiễn đạn đạo sang Israel, một cường quốc nguyên tử. Và những tuyên bố ngày càng đáng ngại của các đồng minh Hoa Kỳ trong kỷ nguyên Trump công khai muốn sở hữu loại vũ khí tối thượng.
Trong khi đó những công cụ để hạn chế lần lượt mất đi : Matxcơva ngưng tham gia hiệp ước New Start, Hoa Kỳ rút khỏi hiệp ước về các lực lượng nguyên tử tầm trung. Và những năm gần đây người ta phát hiện Trung Quốc tăng cao số lượng vũ khí nguyên tử để thành cường quốc hàng đầu.
Bốn nguy cơ cho tương lai thế giới
Phải chăng 80 năm sau khi quả bom nguyên tử đầu tiên trong lịch sử được thả xuống, loài người đang bước vào một « kỷ nguyên hạt nhân mới » ? Le Point cho rằng hiện thời chưa đến nỗi như thế. Việc chạy đua hạt nhân đã ngưng lại cách đây 20 năm. Không có nước nào khác ngoài Iran có thể nhanh chóng chế tạo được bom. Không Nhà nước nào rút khỏi TNP, trừ Bắc Triều Tiên. Trên danh nghĩa, Hoa Kỳ vẫn luôn bảo vệ các đồng minh. Sự bảo đảm này cho dù hạn chế, vẫn tránh được nguy cơ một nước đồng minh hay bạn bè lao vào cuộc phiêu lưu nguyên tử quân sự. Matxcơva dù diễu võ giương oai, thay đổi chủ thuyết nhưng vẫn là chiến tranh quy ước.
Le Point cho rằng có bốn mối nguy trong tương lai. Nhiều khả năng nhất là từ nay đến 2035 Trung Quốc sẽ ngang hàng với Hoa Kỳ và Nga về nguyên tử, thế trận tay ba sẽ phức tạp hơn nhiều và khiến Washington phải từ bỏ mọi viễn cảnh giảm bớt kho vũ khí. Nguy cơ thứ hai : Iran không chỉ rút khỏi TNP (Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân), tạo tiền lệ nguy hiểm, mà còn bí mật chế tạo và thử bom nguyên tử, như Ấn Độ đã làm năm 1974. Thứ ba : Trump bỗng dưng cho rút tất cả những quả bom B61 bố trí tại nhiều nước châu Âu, với lý do chẳng hạn các đồng minh NATO không đóng góp đầy đủ như đã cam kết ở La Haye, khiến Pháp và Anh phải đi xa hơn các tuyên bố ở Northwood để bảo vệ châu Âu.
Hơn nữa, nếu kết hợp giữa kịch bản thứ hai và thứ ba sẽ rất đáng lo cho các nước không có vũ khí hạt nhân, Nhật Bản và Hàn Quốc buộc lòng phải nghĩ đến biện pháp răn đe này. Ngay cả Ukraina cũng có lý do khi nghiêm túc đặt ra vấn đề. Cuối cùng là mối nguy tối hậu : Bom nguyên tử được sử dụng lần thứ ba, sau Hiroshima và Nagasaki. Đây là giả thiết khó xảy ra nhất, dù Nga, Pakistan hay Bắc Triều Tiên đôi khi khiến người ta run sợ.
Nếu Ukraina không chuyển giao vũ khí nguyên tử cho Nga, liệu Matxcơva có dám xâm lăng ?
Le Point nhắc lại một sự kiện trong lịch sử : Ba năm sau khi Liên Xô sụp đổ, Kiev chuyển giao kho vũ khí hạt nhân cho Nga. Một câu hỏi không thể không đặt ra : « Nếu Ukraina vẫn giữ lại số vũ khí này thì sao ? ».
Vitaly, kỹ sư vật lý trong thập niên 80 từng sản xuất hỏa tiễn liên lục địa cùng với 40.000 công nhân ở Dnipro, miền đông Ukraina giận dữ nói : « Nếu họ không buộc chúng tôi giao nộp các hỏa tiễn có đầu đạn hạt nhân, Nga sẽ e sợ và cuộc chiến này sẽ không bao giờ xảy ra ». Ông nói thêm : « Chỉ một đầu đạn có thể hủy diệt một thành phố nửa triệu dân, và bỗng dưng chúng tôi mất tất cả ». Ukraina sở hữu kho vũ khí nguyên tử đứng thứ ba thế giới chỉ sau Mỹ và Nga : 1.900 đầu đạn hạt nhân, 176 hỏa tiễn liên lục địa, 44 oanh tạc cơ chiến lược ! Tất cả đều được chuyển cho Matxcơva, theo bản ghi nhớ Budapest ký ngày 05/12/1994.
Ba năm trước đó, Liên bang Xô viết chấm dứt sự tồn tại, Ukraina và các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ được độc lập. Ngoài Nga, vũ khí nguyên tử tập trung ở Belarus, Kazakhstan nhưng nhất là ở Ukraina. Matxcơva đòi là nước duy nhất kiểm soát kho vũ khí này, Hoa Kỳ chấp nhận : Mỹ công nhận Nga là cường quốc nguyên tử nhưng từ chối tư cách này đối với Ukraina. Chính quyền Ukraina đồng ý chuyển giao nhưng đòi hỏi hỗ trợ kinh tế và bảo đảm an ninh. Bản ghi nhớ được ký kết giữa Ukraina, Nga, Hoa Kỳ và Anh quốc, các bên cam kết tôn trọng « độc lập, chủ quyền và các đường biên giới của Ukraina ».
Nhưng năm 2014 Nga ngang nhiên chiếm Crimée, rồi ồ ạt kéo quân sang xâm lăng tháng 2/2022. Cho rằng phản ứng của phương Tây là quá dè dặt, tổng thống Volodymyr Zelensky phẫn nộ nói : « Bản ghi nhớ đã bị đốti cháy đối với chúng tôi ». Trên thực tế văn bản này có một điểm yếu là không dự kiến bất kỳ biện pháp nào tương đương như Điều 5 của NATO trong trường hợp vi phạm. Cựu tổng thống Mỹ Bill Clinton, một trong những nhà lãnh đạo đã ký bản ghi nhớ Budapest thời đó, bày tỏ lòng ân hận : « Tôi cảm thấy có trách nhiệm cá nhân, không ai tin rằng Nga có thể hành động như vậy nếu Ukraina vẫn còn giữ số vũ khí nguyên tử này ».

Theo RFI