Sau gần bốn năm Nga bị phương Tây trừng phạt và cô lập do xâm lược Ukraina, cuộc gặp giữa tổng thống Vladimir Putin với lãnh đạo Mỹ Donald Trump ngày 15/08/2025 tại Alaska được nhiều người coi như một thắng lợi ngoại giao quan trọng của điện Kremlin. Không ít người lo ngại về khả năng Mỹ, Nga đạt thỏa hiệp về chiến tranh Ukraina trên lưng Kiev. Tuy nhiên, việc các nước châu Âu khẳng định một lập trường chung đoàn kết và cứng rắn trong việc hậu thuẫn Ukraina gây khó khăn cho kịch bản nói trên.


 Ảnh minh họa: Cờ của Liên Hiệp Châu Âu và quốc kỳ Ukraina. REUTERS - Gleb Garanich

Thượng đỉnh đầu tiên kể từ năm 2019 giữa lãnh đạo Mỹ với tổng thống Nga, người đang bị Tòa án Hình sự Quốc tế truy tố vì « tội ác chiến tranh », được coi như một món quà bất ngờ cho ông Putin. Chủ nhân điện Kremlin có thể coi đây là một cơ hội vàng để đạt được bằng con đường ngoại giao những gì mà Matxcơva không đạt được bằng vũ lực : Hoa Kỳ công nhận các vùng lãnh thổ Ukraina mà Nga chiếm được.
Chiến dịch tung hỏa mù « đổi đất lấy hòa bình »
Trước thông báo tổ chức thượng đỉnh tại Alaska, chính quyền Trump liên tục tung ra các thông tin về khả năng Ukraina phải chấp nhận đổi đất lấy hòa bình. Sau chuyến công du Matxcơva lần thứ năm của Steve Witkoff, đặc sứ của tổng thống Mỹ, ngày 08/08, lan truyền nhiều tin về việc giới chức Mỹ và Nga đang thảo luận khả năng thỏa hiệp về chủ quyền lãnh thổ tại Ukraina, nhằm chuẩn bị cho thượng đỉnh Trump – Putin. Cụ thể như đặc phái viên Steve Witkoff để ngỏ khả năng phía Nga từ bỏ một số vùng đất chiếm đóng tại hai tỉnh miền đông nam Ukraina, Kherson và Zaporijjia, điều mà Quân đội Nga đã bác bỏ ngay sau đó.
Tuy thông tin được tung ra không chính thức và nhiều mâu thuẫn, nhưng thông điệp chính mà tổng thống Mỹ muốn truyền đạt với Ukraina đó là « trao đổi đất giữa hai bên » là điều kiện không thể tránh khỏi để đạt đến hòa bình. Hiện tại, Quân đội Nga chiếm giữ khoảng 110.000 km² lãnh thổ Ukraina, bên trong đường biên giới được quốc tế công nhận, chiếm 20% diện tích nước này, trong lúc Ukraina chỉ kiểm soát khoảng 3 km² lãnh thổ Nga tại tỉnh Kursk. Việc « trao đổi đất giữa hai bên » mà tổng thống Mỹ nói đến trên thực tế là Ukraina từ bỏ một phần chủ quyền lãnh thổ của mình.
Nỗ lực châu Âu và cuộc họp bất thường với Trump trước cuộc gặp Alaska
Chính quyền Trump vừa quyến rũ, vừa gây áp lực. Ngay sau khi ông Trump thông báo cuộc thượng đỉnh với Putin, nhiều quan chức cao cấp thân cận với tổng thống, từ đại sứ Mỹ tại NATO đến phó tổng thống J.D. Vance, đã đưa ra các phát biểu để ngỏ khả năng tổng thống Ukraina Zelensky dự thượng đỉnh Alaska, với điều kiện Kiev phải có các nhân nhượng. Ngày 10/08, trên Fox News, phó tổng thống Mỹ J.D. Vance khẳng định người đóng thuế Mỹ sẽ không tiếp tục hậu thuẫn Ukraina về quân sự.
Thông tin bất ngờ về thượng đỉnh Alaska và chiến dịch truyền thông hỏa mù « đổi đất lấy hòa bình », coi đây gần như là sự đã rồi, của chính quyền Trump, mang lại lợi thế bất ngờ cho điện Kremlin. Bị đẩy vào chân tường, các đồng minh châu Âu của Ukraina liên tiếp có các hoạt động khẳng định lập trường đoàn kết, cứng rắn hậu thuẫn Kiev. Ngày 10/08, lãnh đạo nhiều nước châu Âu chủ chốt ra tuyên bố chung hoan nghênh nỗ lực ngoại giao của tổng thống Mỹ, nhưng kêu gọi « duy trì áp lực với Nga ». Hôm nay 12/08/2025, lãnh đạo các nước Liên Hiệp Châu Âu ra tuyên bố chung khác nhấn mạnh Ukraina « phải được quyền quyết định tương lai của mình ». Sau cuộc họp ngoại trưởng khối 27 nước hôm qua, Liên Âu đang chuẩn bị gói trừng phạt thứ 19 nhắm vào Nga. 
Áp lực ngoại giao của châu Âu dường như đã mang lại kết quả ban đầu. Sau một thời gian để ngỏ khả năng, tổng thống Mỹ hôm qua, 11/08, quyết định tham gia cuộc họp trực tuyến với tổng thống Ukraina và các lãnh đạo châu Âu vào ngày 13/08, tức hai ngày trước thượng đỉnh Alaska, để tìm kiếm một lập trường chung.
Ít ngày để thuyết phục Trump : « Chiếc bẫy Alaska » có biến thành cơ hội ?
Cho đến nay, các nước châu Âu bị gạt ra bên lề đàm phán Mỹ - Nga về giải pháp chấm dứt chiến tranh Ukraina. Tình hình càng trở nên bất lợi với châu Âu hơn khi chính quyền Trump rút hẳn các hậu thuẫn quân sự cho Kiev, và châu Âu trở thành bên duy nhất gánh vác vai trò này.
Tuy nhiên, tình hình đang có những chuyển biến đáng chú ý. Những diễn biến ngoại giao trong những ngày qua dường như đang mở ra một triển vọng cho việc chấm dứt chiến tranh. Tổng thống Nga trong cuộc gặp đặc sứ Mỹ đã tránh nói đến đòi hỏi được coi là « tối đa », « phi phát xít hóa » Ukraina và « phi quân sự hóa » Ukraina. Tham vọng của Matxcơva giờ đây dường như chỉ dừng ở các vùng lãnh thổ chiếm được. Bài xã luận của Le Monde hôm qua đặt hy vọng vào khả năng châu Âu thuyết phục được chính quyền Trump « duy trì áp lực » với Nga để buộc Putin phải thực sự đàm phán chấm dứt chiến tranh. Liệu các đồng minh của Ukraina có sẽ « biến chiếc bẫy Alaska thành cơ hội ? »

Theo RFI