Trong mấy tuần liền thì trừ phi ở một hành tinh khác, ai ai cũng thấy tin tức và hình ảnh của dân chúng Ukraine nổi dậy ở trong nước rồi bị Nga uy hiếp từ bên ngoài, trước sự ngập ngừng của các cường quốc. Người viết này không đi vào trang bình luận mà chỉ xin nhắc tới một ngụ ngôn của Ukraine.

Thế giới văn học có Anton Chekhov là văn hào đất Ukraine. Sinh năm 1860 và mất cách đây đúng 110 năm, Chekhov tốt nghiệp bác sĩ mà lại soạn kịch, rồi nổi tiếng nhất với nghệ thuật viết truyện ngắn. Ông có ảnh hưởng lớn trong suốt thế kỷ 20 cho đến ngày nay. Chẳng năm nào mà không có người dựng kịch, làm phim hay viết truyện từ các tác phẩm, nhân vật hay từ chính cuộc đời của Chekhov.

Nói đến truyện ngắn Chekhov thì từ khi còn cắp sách đi học chúng ta đều có đọc hay là nghe nói đến “Con Cắc Kè Bông,” được viết từ 130 năm trước. Xin được tóm tắt theo trí nhớ như sau...

Hôm đó khu chợ có vẻ lạnh lẽo vì viên cảnh sát trưởng xuất hiện, đi sau là một thuộc hạ tóc đỏ bẻm, tay cầm giỏ đầy những cây trái bị tịch thu. Ðấy là giờ phút của hung thần nên dân làng nín thinh. Họ lảng qua một bên.

Bỗng đằng sau có người la lớn và tiếng chó ăng ẳng. Ðó là anh thợ bạc đang rượt một con chó nhỏ. Con vật chỉ có ba chân khập khiễng nên chạy không thoát và bị nắm lấy chân sau. Dân hiếu kỳ bu lại tìm hiểu ngọn ngành. Giữ chặt con chó run rẩy, anh thợ bạc đưa lên một ngón tay rướm máu.

Viên cảnh sát trưởng bước tới với đầy quyền uy. “Chuyện gì đây vậy?”

“Thưa ngài, tôi là người làm ăn chân chỉ, bỗng dưng con súc sinh này nó cắn vào tay. Bây giờ ngón tay bị thương như vậy thì coi như một tuần mất việc. Thời buổi cách mạng này thì ai ai cũng bình đẳng, đâu có thể thả chó cắn người rồi thôi!”

“Chí lý đấy. Con chó của ai vậy, sao để chạy rông và cắn người đi đường? Ngài cảnh sát trưởng ra lệnh cho tay thuộc cấp điều tra và làm báo cáo, để phạt người chủ và treo cổ con vật này. “Không chừng nó mắc bịnh dại đấy. Ta đã hỏi, chó của ai đây?”

“Tôi ngờ rằng đó là con chó của đại tướng.” Có gã nhà quê rụt rè lên tiếng.

Viên cảnh sát trưởng lập tức cởi áo khoác vì thấy toát mồ hôi. Quay lại anh thợ kim hoàn ngài quắc mắt. “Này, làm sao con chó này có thể nhảy lên cắn vào tay một kẻ cao lớn như anh? Có gì thì khai thật đi! Hay là tay đụng phải cây đinh rồi nắm lấy con chó để đòi làm tiền? Ai chẳng biết cái tật gian ác này!”

Gã nhà quê nhanh nhảu mách thêm. “Anh ta đòi tọng điếu thuốc vào họng nó để chơi nên mới bị nó táp một miếng vào ngón tay!”

Người thợ kim hoàn đờ đẫn phân trần với vẻ nịnh nọt.

May quá, có tên thuộc cấp tháp tùng: “Thưa ngài, tôi biết đại tướng không có con chó này. Người chỉ nuôi toàn chó săn lông xù thôi.”

Thấy tay thuộc hạ nói thế, ngài cảnh sát trưởng gật gù. “Ta cũng nghĩ vậy, trong nhà đại tướng thì làm gì có giống hoang dại què quặt ấy. Này anh chàng kia, đất nước văn minh này có luật lệ hẳn hoi và mình phải tìm người chủ để làm cho ra lẽ.”

Nhưng cái anh tùy tòng lại lẩm bẩm như nói một mình. “Tôi nhớ rồi, đã thấy con chó này trong dinh đại tướng. Không lầm được!”

“Này, đưa ta cái áo, trời lại trở gió rồi!” Viên cảnh sát trưởng rùng mình, khoác lại áo và ra lệnh cho thuộc cấp: “Lên dinh đại tướng hỏi han và trình rằng ta thấy con chó này, chắc là một giống hiếm đấy. Còn anh kia, hạ tay xuống chứ, khoe làm chi sự dại dột của anh?...”

“May quá, có bác đầu bếp của đại tướng. Hãy hỏi xem.... Này bác, nhìn con chó này, có phải là của trên ấy không?”

“Làm gì có! Chúng tôi không có giống này!” Người đầu bếp ngoe nguẩy.

“Nếu vậy thì khỏi mất thời giờ.” Viên cảnh sát trưởng lên giọng phán bảo.

“Chó hoang đấy, đập chết là xong!”

Người đầu bếp nói tiếp: “Con chó này là của người anh đại tướng, ông ta mới đến hôm kia. Quan ngài của chúng tôi thì để ý gì tới bầy chó trong dinh, nhưng vị khách kia lại rất quý chó...”

“Ôi, bác nói sao? Bào huynh của đại tướng, đức Ðiện hạ Vladimir vừa từ trên kinh xuống hả?” Viên cảnh sát trưởng sáng rỡ nét mặt. “Ngài rất quyến luyến đại tướng và lại có biệt tài nuôi toàn những chó hiếm quý. Nhờ bác đem nó về cho ngài... Gừ gừ, con chó này sao khôn quá đi!”

Trong khi người đầu bếp bưng con chó con về thì viên cảnh sát trưởng có cái nguýt dài bằng tiếng cười của dân làng. “Này anh thợ bạc kia, liệu hồn đấy!”

Hăm dọa rồi, viên cảnh sát trưởng quấn lấy áo choàng và ngửng lên tìm hướng gió...

Truyện ngắn này của Chekhov có tên là con cắc kè, giống vật có biệt tài đổi màu da, nhưng cũng là ngụ ngôn về gió. Thổi chiều nào, ta theo chiều ấy... Nhớ chuyện xưa lại thấy thương người dân biểu tình ở Ukraine ngày nay.
Quỳnh Giao