Món nợ khó trả của một Tổng tư lệnh
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert McNamara bắt tay Ðại tướng Võ Nguyên Giáp tại Hà Nội, ngày 9/11/1995.
Sau mấy bài về tướng Võ Nguyên Giáp trên VOA, một số bạn hỏi tôi vì sao ông không có dịp thãm Pháp và Hoa Kỳ như nhiều lần dư luận ðã ðưa tin. Ðây cũng là một vấn ðề hệ trọng trong quan hệ Việt – Pháp và Việt – Mỹ. Tôi phân vân khi viết về chuyện này. Không lẽ im lặng. Ðã viết về tướng Giáp, tôi tự bảo hãy ngay thật, viết cho hết lẽ, với công tâm. Ðây là chuyện về tù binh chiến tranh, tù binh của quân ðội Pháp và của quân ðội Hoa Kỳ bị bắt trong chiến tranh. Ðây là dịp tôi thấy cần nói rõ ðể bà con ta cùng biết.
Hồi cuối năm 1988, sau khi ði dự họp tại trụ sở Liên Hiệp Quốc ở New York về, trong một dịp gặp tướng Giáp, tôi kể lại cho ông biết chuyện các nhà báo Mỹ nhiều lần nêu lên, chất vấn tôi về vấn ðề tù binh và người mất tích POW-MIA. Sau chiến tranh ðây là vấn ðề nổi cộm trong xã hội Mỹ. Sau Hiệp ðịnh Paris, Mỹ ðã nhận về 591 tù binh, nhưng theo danh sách số người mất tích còn lại lên ðến 1.350 hoặc 1.469 người, theo tài liệu của phía Mỹ. Phía Mỹ ðặt ra nhiều giả thuyết: Phải chãng phía Việt Nam ðã che dấu một số tù binh còn sống, ðưa ði ðâu ðể dùng làm thí nghiệm vũ khí mới? Ðã tra tấn ðến chết rồi phi tang? Ðưa sang nước khác, như Liên Xô, Cuba? Giữ lại ðể ðào tạo làm gián ðiệp?
Theo công ước quốc tế và các vãn kiện chính thức của Liên Hiệp Quốc, chính phủ nước tham chiến, Bộ Tổng tư lệnh, ðặc biệt là người chỉ huy tối cao – Tổng tư lệnh mỗi bên chịu trách nhiệm về số phận tù binh bị bắt giữ, không ðược dùng nhục hình, chửi bới, phải có thái ðộ nhân ðạo, có trách nhiệm, ðể trao trả ðầy ðủ khi chiến sự kết thúc.
Báo chí Mỹ, công luận Mỹ hồi ấy – từ nãm 1975 ðến gần nãm 2.000 – có lúc sục sôi. Họ lập hội, lập quỹ tìm kiếm tù binh, treo giải thưởng lớn cho ai phát hiện ra tù binh Mỹ còn sống; có người tình nguyện sang Thái Lan, Lào, bí mật ðột nhập Việt Nam tìm trại giam tuyệt mật.
Với xã hội Mỹ và phương Tây, mạng sống con người là vô giá, không thể mất tãm mất tích mà không có lý giải, chứng cớ. Thêm nữa, giấy tờ, công vãn, tài liệu, báo cáo của phía Việt Nam tùy tiện, không cụ thể, không chính xác, nhiều mâu thuẫn, không sao chấp nhận ðược, kể cả những báo cáo của Quân ủy gửi Bộ Chính trị về vấn ðề này. Có nhà báo ở New York nói: Tướng Giáp mà có dịp sang ðây thì sẽ có hàng ngàn gia ðình quân nhân Mỹ kéo ðến ðòi nợ, chất vấn về POW – MIA ðó!
Hồi ðó tướng Giáp tỏ ra quan tâm, nhưng than rằng chuyện này là do Tổng cục chính trị, Cục ðịch vận, các Quân khu lo, luộm thuộm, vô trách nhiệm trong thời chiến, cán bộ thay ðổi, luân chuyển, không ai hiểu biết rõ cả. Thế rồi chuyện chìm ðắm dần. Thỉnh thoảng 2 bên Việt và Mỹ hợp tác khai quật trong rừng, ngoài biển tìm hài cốt lính Mỹ, lên ðến nãm trãm lượt. Nhưng hoài nghi, khó hiểu, phiền muộn vẫn còn dai dẳng.
Khi tôi sang Pháp, vấn ðề tù binh mất tích cũng là vấn ðề khá lớn trong quan hệ Pháp – Việt. Tháng 11/1990, sau khi dự lễ hội hằng nãm của báo l’Humanité, tôi dự hội thảo về tướng Philippe Leclerc, khi chết ðược phong là Nguyên soái.
Trong buổi kết thúc hội thảo, nguyên thủ tướng Pierre Messmer nhờ tôi chuyển tay một lá thư ngỏ cho tướng Giáp bày tỏ lòng mong muốn có dịp ðón ông sang thãm hữu nghị nước Pháp qua lời mời của hội hữu nghị Pháp – Việt. Ðồng thời bà Leclerc cũng nhờ tôi chuyển về mấy lá thư của một số cựu sỹ quan vừa tham dự hội thảo, gửi “tướng Giáp – Bộ trưởng Quốc phòng – Tổng tư lệnh”, hỏi về người nhà của họ tham chiến ở Việt Nam bị bắt ở Ðiện Biên Phủ rồi không ðược trao trả, mất tích. Tôi ðưa ngay cho ðại sứ Phạm Bình. Ông Bình cho biết Hội hữu nghị Pháp – Việt có lời mời tướng Giáp, nhưng ở bên nhà còn lưỡng lự lắm, vì có một bộ phận dư luận Pháp, nhất là nhiều Hội Cựu chiến binh, như Cựu chiến binh Ðông Dương, Cựu chiến binh Ðiện Biên Phủ có nhiều chi nhánh trên ðất Pháp tỏ ra bực bội, giận dữ cho rằng phía Việt Nam ðã dã man, tàn ác trong ðối xử với tù binh, tỷ lệ tù binh bị chết trong trại giam quá cao, vi phạm công ước quốc tế về tù binh. Họ coi tướng Giáp là người chịu trách nhiệm chính. Ông Bình cho biết mấy tháng trước, khi kỷ niệm lần thứ 100 ngày sinh ông Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/1990), việc UNESCO của Liên Hiệp Quốc bàn về chuyện này, coi ông Hồ là danh nhân vãn hóa thế giới, các hội Cựu chiến binh Pháp ðã phản ðối rất mạnh, việc tổ chức kỷ niệm ở Paris bị phá, một trong những lý do là vấn ðề tù binh Pháp. Về sau tôi ðược biết việc tướng Giáp sang thãm hữu nghị Pháp ðược coi là hành ðộng hòa giải Pháp – Việt không ðặt ra nữa, cũng do trở ngại về món nợ tù binh.
Có lần tướng Guy Simon, Chủ tịch Hội cựu chiến binh Ðông Dương, gặp tôi tại trụ sở của hội ở Paris vào nãm 1995, khi trò chuyện ông cũng nhắc lại vấn ðề tù binh Pháp mất tích, thuộc nhiều nước gốc: Việt Nam, Algerie, Maroc, Tunisie, Senegal… Ông cho vài con số chính, tôi ghi lại làm tài liệu. Số quân nhân phía Pháp bị phía Việt Nam bắt ở các trại giam ðược ghi nhận là 5.782, số ðược trao trả trong nhiều lần, nhiều nơi là 3.290, như vậy là còn thiếu ðến 2.492 người. Cho ðến nay không ai lý giải ðược số mất tích này ra sao, chết ở ðâu, lúc nào, trong trường hợp nào, có dấu tích gì ðể lại không? Người thân họ vẫn còn những câu hỏi không ai trả lời, lơ lửng mãi.
Tôi biết rõ tướng Giáp rất mong muốn có dịp ði thãm nước ngoài, nhất là Pháp, Hoa Kỳ. Có hồi ông hỏi tôi rất cặn kẽ về xã hội Pháp, Mỹ, ý kiến các học giả, nhà báo nước ngoài về ông, ông ðã có cả một chương trình dự kiến, như thãm mộ Napoléon, thãm di tích chiến trường Waterloo, nói chuyện ở một số học viện quân sự, trả lời phỏng vấn… Nhưng sau khi biết rằng vấn ðề quân nhân mất tích với con số quá lớn, còn là vướng mắc không nhỏ trong quan hệ với 2 nước ấy, rồi tuổi cao sức yếu, ông từ bỏ dần ý ðịnh. Tôi hiểu niềm luyến tiếc của ông vì ông ðược nuôi dưỡng bằng nền vãn hóa Pháp, ông nói tiếng Pháp khá trôi chảy, và tôi cũng từng biếu ông không ít sách và báo tiếng Pháp. Anh bạn nhà báo – làm phim Jérôme Kanapa gọi tướng Giáp là “Chú” (Oncle), rất thân với cả gia ðình, trước ðây cũng nuôi ước vọng ðược có dịp ðón ông và gia ðình ở Paris. Ở bang Maryland – Hoa Kỳ, có nhà báo kỳ cựu Stanley Karnow từng phỏng vấn tướng Giáp 3 lần ở Hà Nội, cũng từng hy vọng có dịp tiếp ông trên ðất Mỹ. Ông có cô con gái, Catherine Karnow, là phóng viên nhiếp ảnh rất trẻ, từng chụp hàng trãm bức ảnh tướng Giáp và gia ðình, hiện ở Los Angeles, cũng mong gặp lại “bác Giáp”.
Thật ra trở ngại cho các chuyến viễn du – vấn ðề quân nhân mất tích – một món nợ dai dẳng cồng kềnh của tướng Giáp – ông chỉ chịu trách nhiệm một phần, theo các vãn kiện quốc tế. Ở Việt Nam, ðó là do nếp sống nông nghiệp, thời chiến, chiến tranh du kích liên miên, chiến trường ðan xen nhau, trong chiến tranh bằng không quân, ðất liền nhỏ hẹp, kẹp giữa núi rừng nhiệt ðới và ðại dương, máy bay trúng ðạn lao xuống rừng hay biển ðều dễ mất biến, khó còn vết tích. Cuộc sống gian khổ, dinh dưỡng thấp, các bệnh sốt rét, kiết lỵ dịch tả tràn lan, người phương Tây dễ suy sụp sức khỏe trong môi trường chiến trận và nghèo ðói, thiếu thuốc men. Lại còn cãn bệnh xã hội, quan liêu, tham nhũng, vô trách nhiệm, sổ sách qua loa, ðại khái, tùy tiện và tắc trách, cá nhân ích kỷ, thiếu trách nhiệm rõ ràng.
Riêng về nước Việt Nam ta, ở cả 2 phía, số mất tích cũng là rất lớn, rất khó xác ðịnh cho chính xác. Riêng phía miền Bắc, con số ðưa ra là chừng 30 vạn. Còn phía miền Nam, con số liệt sỹ mất tích cũng lớn. Một số nhà ngoại cảm ðã giúp tìm ra vài trãm trường hợp, chỉ là vài phần trãm trong tổng số.
Có lần tôi ðã yêu cầu, gợi ý với tướng Giáp suy nghĩ cho sâu về câu “Nhất tướng công thành vạn cốt khô”, ðể ủng hộ phong trào ðòi dân chủ, chống bành trướng, mong ông tỏ thái ðộ bênh vực các ông Hoàng Minh Chính, Phạm Quế Dương, hoặc là ông ðưa ra ý kiến khôi phục sửa sang nghĩa trang cũ của quân ðội Cộng hòa ở Thủ Ðức, gần Sài Gòn, nhưng ông làm ngơ. Thật ðáng tiếc! Nay ông ðã ði xa, sau khi ðược hưởng vinh hoa phú quý, hưởng lộc ðời cực hiếm là thọ trên 102 tuổi, Vị Tổng tư lệnh Việt nam mang theo món nợ không nhỏ lơ lửng không có lời giải.
Theo Blog Bùi Tín (VOA)
