Tập thơ Phương Ý với hai mươi bảy bài thơ mang nội dung hoài cảm từ thế giới vật chất đến lĩnh vực tinh thần hay cả hai phạm trù trộn lẫn vào nhau:

Dự cảm I
. . . . . .
Phương trời đó có ai về mỗi lúc
Bến bờ kia nườm nượp bóng sinh linh
Thơ hối hả bởi nhiều khi bất lực
Bởi oan khiên đâu phải chỉ riêng mình

Có khi một nỗi buồn xé ruột
Nhớ gì đâu vầng trán ướt mưa ngâu
Mùa dự cảm cũng đành không níu được
Một lời câm hóa đá đến ngàn sau

Phố cổ Hội An
Phố bên sông, sông bên phố
Tĩnh vật ngồi, tĩnh vật nằm
Ngói cũ thì thầm viễn xứ
Ta về, ngó sững trăm năm
. . . . . .
Phố cổ chuông trầm như nhạc
Trầm mơ như những mái nhà
Nằm nghe trăng mùa lưu lạc
Rêu phong u uẩn thơ ca…

Nguyễn Lương Vỵ làm thơ như một nhu cầu sinh tồn và đậm nét tồn sinh (nói theo kiểu Bùi Giáng) thế nên cảm hứng là nỗi hoan lạc cùng tột như đã đề cập kiểu tri thức hoan say (The Gay Science) của Nietzsche. Sang “Hòa âm âm”, chữ âm anh xử dụng thật tuyệt diệu. Âm ban đầu chính là âm vang của cảm hứng nhưng vào trong ngữ cảnh, ngữ điệu Âm trở thành đối tượng Âm Dương. Và sắc lúc này càng nổi bật hình ảnh màu sắc của âm thanh và của người đàn bà cùng tất cả những phần âm còn lại của xúc cảm giới tính.

Độc tấu II
. . . . . .
Ta nhún một cung trầm
Âm hao xanh đáy vực
Âm mao xanh vĩ cầm
Âm em bay sáng rực

Độc tấu III
Thơ bắt đầu rụng xuống
Là kinh kỳ réo lên
Một cung thương hợp xướng
Một bè cao gọi tên

Gọi tên em là Mẹ
Mẹ đẻ ra ngàn năm
Tử cung âm sấm chẻ
Sáng lóa đại hồ cầm
. . . . .

Thơ lúc bấy giờ cốt tủy xương da phơi bày. Đấy là bi kịch của thơ nhưng cũng là bản chất của thi ca nếu không là bài hòa âm bất tuyệt của sinh mệnh chính mình. Ở Hòa âm không dừng lại mà còn tiếp tục âm, âm âm… bài thơ “Thơ về thơ III” đã diễn tả không sót một cõi bi ca:

Chữ tươi mài tinh huyết
Bông tuyết đỏ trong hồn
Bông tuyết trắng đầu non
Mưa truồng phơi nắng lạ

Sắc âm quyện vào nhau miêu tả nỗi xót xa hoan lạc từ cảm hứng vực lên trong vô thức, nhưng vẫn tiếp tục đắm chìm trong cô liêu và thơ một lần nữa phản ánh bản chất vô thường của cõi người ta:

Thèm em thèm tất cả
Hương kinh nguyệt đất trời
Thu Không rụng một lời
Một đời ta hứng trọn

Thương em đau cỏ mọn
Hạt bụi xót hiên ngoài
Hạt nát tan chiều phai
Thơ rền trên vách núi

Một câu thơ chết đuối
Vớt lên trong bao la
Nghe lạnh hết xương da
Bưng mặt không dám hỏi…

Có lẽ bài thơ “Chân Dung” nhà thơ NLV nói lên cảm nghĩ lý do mà trong cảm hứng tại sao âm, tinh, huyết trở thành ẩn ngữ trong thơ anh. Đầu cổ độ (đầu bến cũ) nhưng đuôi tân thanh (đuôi tiếng mới) cũng đã là ẩn ngữ bài thơ:

. . . . . .
Kỳ bí nhất là khi con chữ
Kêu thất thanh không biết về đâu
Đầu cổ độ cố nhân lùa ẩn ngữ
Đuôi tân thanh rụng trận gió sơ đầu

Đâu biết được ta vẫn ngồi vẽ bóng
Bóng đùa dai em giỡn mặt ta hoài
Chân dung ảo thơ rền thạch động
Nước khua rằm rụng xuống hai vai
. . . . . .

Trong bài thơ bảy chữ “Mận”, NLV trở về nét lãng mạn nguyên sơ của dòng thơ cổ điển, tuy nhiên âm sắc lúc nào cũng nổi bật:

. . . . . .
Mận chín bên trời một sắc mây
Đất khô cây hạn chắc em gầy
Còn ta lưu lạc, say vì nhớ
Thơ chép câu thừa – Chữ đứng ngây

Chữ đứng im ta chìm theo âm
Nắng khuya ràn rụa phím dương cầm
Phố khuya bên ấy em còn thức
Còn mận em hồng thơm trước sân?!

Âm trải suốt theo từng nơi chốn nhà thơ NLV đi qua. Đi qua đây cũng có nghĩa đến và trở về. Trên cuộc hành trình năm tháng này, mỗi lần trở về tác giả xem như một vòng tròn mang theo thứ tự thời gian (chronological) thế nên bài thơ Sử Lịch diễn tả tâm trạng ấy trên từng con chữ: Sử Lịch chính là nỗi đau của một tấm lòng mỗi lần thấy lại quê nhà gợi nhớ những bi đát oan khuất một thời. Màu Huyết Hoa tức hoa máu nhắc lại một thời khắc không quên, hay nổi ám ảnh khôn nguôi trong lòng tác giả dù đôi lúc anh cho là mộng:

. . . . . .
Gió ngu ngơ nào biết Huyết Hoa
Đền miếu cũ ngủ vùi thương nhớ
Màu sử lịch Huyết Hoa vừa nở
Nắng lừng hương nơi chốn ta về

Chốn ta về là chốn Nhà Quê
Gắp vài đũa lùa theo nước mắt
Muối vẫn mặn âm vang mùa gặt
Gừng vẫn cay thanh sắc Ca Dao

Chốn ta về lục trúc chiêm bao
Hai mắt nhắm canh chừng tiếng động
Cỏ vẫn hát giọt ngần sương mỏng
Gọi ngàn thâu đau đáu bước chân

Trong những năm 2002-2006 bài thơ nào NLV sáng tác cũng đều có chữ Âm. Âm lúc này nặng nhạc tính như Huyền âm, Dương cầm thu, Vĩ cầm thu, Vĩ thanh hoa, Tuyệt bi âm, Hòa âm âm âm âm… có nghĩa anh muốn diễn tả cảm hứng bản thân trên âm thanh hay cầm âm lưu trong hồn anh bao lưu luyến tình yêu quá khứ. Bài thơ “Đôi Mắt Vĩ Cầm Thu” điển hình cho âm thanh gợi một bóng hình khá lãng mạn:

Đất khách ngợ ngàng đôi mắt
Vĩ Cầm Thu thầm nhắc lá đau Thu
Ta không lãng mạn vì đôi mắt
Vì tiếng vang kia! Lá Vĩ Cầm Thu
. . . . . .
Em khóc tím than. Chiều phai không hết
Bầm tím bóng ta cho em kết tím hoa
Chiều phai. Chiều vẫn phai không hết
Ta chết tím đàn. Lá chết tím hoa

Hãy gom hết biệt ly trong đôi mắt
Hãy sưởi dùm ta cơn lạnh tím đàn
Và đừng nhắc biệt ly trong đôi mắt
Vĩ Cầm Thu xanh máu lá. Tím đàn…

Bài thơ trên âm sắc có đủ, từ tượng thanh cho đến tượng hình và không thiếu tao ngộ lẫn biệt ly. Những tập thơ về sau nội dung mang biến tấu của Âm. Chữ Âm được đẩy đến cực đại ý nghĩa qua xử dụng và đôi khi biến thành sản phẩm của vô thức. Như có đề cập ở trên, âm sắc là chủ đề một đời thơ Nguyễn Lương Vỵ nhưng tùy theo nội dung tập thơ mà chữ Âm biến thành đa nghĩa. Cường độ xử dụng âm cũng theo thứ tự từ xúc cảm tích cực đến tiêu cực, từ âm thanh êm đềm diệu vợi của dương, vỹ cầm cho đến tiếng kêu, thét, gầm rú phẫn nộ của xúc cảm mang tính vô thức. Nhưng tựu chung đều xuất phát từ nỗi cô đơn thống khổ cùng cực. Nỗi cô đơn tràn ngập trên các trang thơ NLV. Âm chính là tiếng vọng từ một thế giới nội tâm chất chứa những mâu thuẫn xung đột giữa các sự kiện, biến cố quá khứ; theo thời gian chồng chất trong vô thức tạo điều kiện chỗi dậy, cộng hưởng thông qua hồi ức hay từ những chuyến ra đi hoặc trở về của nhà thơ. Bài Tuyệt Bi âm là nghe âm Hoa, âm Đá, âm Truông đèo … để rồi buốt lạnh đời:

Vuốt mắt sắc tím hát
Nghe âm hoa trong veo
Nghe âm đá cuốn theo
Nghe truông đèo gieo hạt
. . . . .
Buốt buốt buốt buốt buốt
Nghe mưa âm âm âm
Nghe hết những đời câm
Nghe trầm mình gió rút

Đến tập Huyết âm, Âm bấy giờ trở thành cuồng âm của vô thức. Tuy nhiên, trong đề tựa Âm Vọng Huyết Âm bốn câu thơ: Đêm trăng không tới ai/Phai hết bài thơ cũ/Bọt nước gió quên cài/Hồn xanh ươm một nụ lại đưa chúng ta đến một bến bờ âm sắc khác: một thuở hoa niên, một thời hoa mộng. Dù đớn đau, phiền muộn cũng còn một màu xanh tương lai. Đấy là Âm của thiết tha hi vọng. Bốn câu thơ trên viết 1970 mở đầu cho tập Huyết Âm mà nội dung của nó có thể khiến cho những người muốn tìm âm vang của thơ chỉ thấy sự cuồng nộ tâm thức. Anh tự nhận mình là Ma, con ma Ta:

. . . . . .
Róc!!!
Bóng ngày chìm trong bóng đêm.
Đêm rất huyền.
Thơ xanh um.
Con Chữ. con Âm rầm rì sinh linh.
Bóng Ta chìm trong bóng Ma.

Nhà thơ Nguyễn Lương Vỵ giải thích:

. . . . . .
Bóng Ta chìm trong bóng Ma.
Bóng Ma chìm trong bóng Ta.
Huyết Âm?
Âm vang của máu và lệ.
Máu?
Ngày chìm trong đêm.
Lệ?
Đêm chìm trong ngày.
Biến và Dịch đến vô cùng
Âm vọng Huyết Âm?
Như dự cảm:
. . . . . .
Tập thơ Huyết Âm là sự trộn lẫn giữa hư và thực mà dười lăng kính Phân tâm[3] (Psychoanalysis) những bài thơ là sự trỗi dậy các sự kiện tâm lý quá khứ cho đến hiện tại, chồng chất trong vô thức mà tùy theo hoàn cảnh thực tại cảm hứng vực dậy trở thành thơ. Theo phân tích chuyên môn những bài thơ dạng này khó hiểu, khó giải thích nhưng rất độc đáo, phi thường. Do đó 81 bài thơ trong tập Huyết Âm được trích dẫn một số sau đây theo cảm quan của riêng tôi, xin phép trước tác giả để có điều gì tôi giải thích quá đáng hoặc sai lệch không đúng ý bài thơ mong anh bỏ qua cho.

Thơ trong tập Huyết Âm, thuần âm theo nghĩa âm dương, và mượn đối tượng người phụ nữ qui chiếu hành vi. Bài 37: Khởi kỳ thủy là Âm?! Càng nói rõ vai trò người nữ trong nhiều bài thơ trong tập Huyết âm. Như tác giả giới thiệu Huyết âm là âm vang của máu và lệ thì bài đầu tiên hành động Róc có nghĩa là dùng dao chẻ, xẻ vỏ (róc mía): Róc Huyết âm/đá khóc/Xanh/Tuyệt đối… Trong liên tưởng tôi nhớ đến Lệ đá xanh, một câu thơ của Thanh tâm Tuyền (Lệ là những viên đá xanh) nhưng thơ của NLV đây lại là âm của máu lệ, và bài thơ bảo rằng khi róc âm thanh của máu lệ tức của huyết âm/xanh tuyệt đối bởi đá phải khóc… Xanh biến thành động từ: làm thành màu xanh, biến ra màu xanh và trong bài thơ Xanh Tuyệt đối. Như thế màu đỏ của máu (lệ) trở thành xanh. Đây chính Âm vang Sắc màu đúng nghĩa nhất.

Bài thơ 3 và 4 là dụ ngôn về giới tính để chuyển về cấu trúc sinh lý hay chu kỳ sinh tồn con người: Gái rộn giòng trăng/Cuồng huyết hương Mười Sáu/Cỏ thi/Băng!!! Và Huyết âm mao/Sấm chẻ/Xé/Thiên cao…

5.
Mẹ huyền vi
Rung huyết
Đón tinh cha

A Gái huyền
Đẻ đái
Cái Người-Ma

Tác giả dùng nhiều ẩn ngữ, dụ ngôn phơi bày một ám ảnh trong chiếc khung vô thức (unconscious). Đấy có thể bản năng tính dục (libido) theo cấu trúc tâm sinh lý từ bản thể con người theo quan điểm Freud. Tuy nhiên thi ca là thứ lăng kính mà bản năng trổi dậy khúc xạ biến thành ẩn ngữ dụ ngôn khiến những cảm hứng bất chợt như bắt gặp tiền kiếp của mình. Lúc này bài thơ trở thành sản phẩm của cảm xúc tôn giáo mà cá nhân nhà thơ, theo quan điểm của nhà phân tâm học C. Jung, hình thành nhân cách từ một tập thể vô thức (collective unconscious) áp dụng theo chiều dài của cuộc chiến tranh suốt thời thanh niên. Và hệ luận chiến tranh là bi kịch nhân loại, ở đây thơ phiên bản một tâm thức điêu tàn mạt vận, nạn nhân chính thời đại mình qua vô thức:

27.
Ấm ớ cửa mình Thái Cực
U hoài hai mép Lưỡng Nghi
Mắt trừng hứng huyết âm thi…

Đến cơn điên trong lưu đày:

47.
Nhiều khi
Điên hơn một cơn điên
Điên hơn một số phận
Người bạn khuấy ly cà phê đen và nói
Biển hôm nay bên ấy
Rất xanh
-Ừ! Đã vậy
. . . . . .

Rất nhiều khi
Điên hơn một cơn điên
Điên hơn một số phận
Ly cà phê đen nhấn chìm ta trong bóng đêm
Khát
Mịt mùng
Biển rất vắng và rất ốm
Bóng ta đen trong đen
. . . . . .

Những khổ thơ ba chữ kể lể là nỗi bế tắc thực tại như một trò đùa thời gian: … Bây giờ/Không ngủ nữa/Huyết âm hứa/Sẽ cho xem/Một nhành đêm/Đang đứng ngọ/Một nhánh gió/Đang đứng trưa/Một cơn mưa/Đang khúc khích/Một cú hích/Đang động phòng/Một chốc mòng/Đang động cỡn/Một cái trớn/Đang giỡn chơi/Một cái nơi/Vô sở trụ…

Bài 21 có bốn khổ thơ bảy chữ. Hai khổ thở đầu diễn tả Nghe và Thấy: Uống máu lệ nghe tinh âm và uống máu lệ thấy tiếng hót. Thực ra thấy tiếng hót chính là nghe hót, nhưng thấy trong nghe tỏ cho thấy nghe âm vang thấy sắc màu. Khổ thơ thứ ba diễn tả thái độ uống máu lệ qua nghe và thấy. Khổ thơ cuối đúc kết lý do uống máu lệ nghe thấy chỉ là một vết thương tiền kiếp không bao giờ xóa nhòa:

21.
Độc ẩm huyết âm nghe tinh âm
Mắt nguyên âm bừng ánh lửa câm
Đó đây có ai vừa thở hắt
Vừa bay theo sông núi rì rầm

Độc ẩm huyết âm thấy tiếng hót
Tiếng ca hoàng yến rót vơi đầy
Vũ trụ thì xanh và … lặng ngắt
Còn ta rêu bám tiếng cười … ngây!!!

Độc ẩm huyết âm lưng thẳng đứng
Câu thơ hứng chí múa xanh xương
Cốt tủy hòa thanh bay tám hướng
Mười phương bướm gáy rách tinh sương

(Vết thương ta ủ trong tiền kiếp
Mỗi chữ oan khiên núi hóa ngồi
Giọt huyết bơ vơ lơ láo nhịp
Lầm bầm cho đỡ nhớ
Vậy thôi!!!)

Bài thơ 38 phản ánh mối tương quan Mẹ và Huyết âm chan chứa ngậm ngùi thân phận. Thấy Mẹ, gặp Mẹ là thấy hết một kiếp người mà qua huyết âm là qua máu lệ để thấy khúc đoạn trường:

Con về bên Mẹ nghe huyết âm
Nghe tủy xương réo rắt mưa dầm
Có lịch kiếp chảy xiết huyễn ảo
Cho tuyệt cùng âm âm điếc thâm

Con về bên Mẹ thấy tuyết đỏ
Thấy tủy xương trong veo vút gió
Có trầm luân chảy theo tiếng chuông
Cho hồn cháy xanh um cổ độ
. . . . . .
Con về bên Mẹ nghe tà dương
Nghe tiếng kêu chiêm chiếp đoạn trường
Đất trời tuyệt tự, thơ tuyệt mệnh
Ươm nụ huyết âm dầm buốt hương
. . . . . .

Năm 2008, nhiều bài thơ Tinh Âm ra đời. Tinh âm là đỉnh cao của huyết âm về chữ và nghĩa. Có thể nói ba bài Tinh âm đầu tiên đủ cho thấy ý nghĩa của Tinh âm:

I.
Nghĩa đời trong lá khô
Ý đời trong mầm biếc…

II.
Cồi máu phơi tiếng hú
Óc phơi ngọn nến mù…

III.
Muôn chiều. Chiều hết đời
Muôn đời. Đời phơi thây…

Nhóm thơ bốn chữ Ảo hóa và Thi tụng diễn tả đặc trưng nỗi chia lìa đoạn tuyệt qua cái chết mang âm hưởng của một bài kinh cầu nguyện. Tuy ý nghĩa từng câu thơ cũng là nỗi lòng ưu tư đặc biệt của tác giả đối với người đã chết nhưng cũng gói trọn âm điệu cảm thán của cuộc vô thường:

Chỉ là ảo hóa
Bên này bên kia
Bên nào cũng vậy
Hai chữ chia lìa

Chúng ta: Hạt bụi
Dấu chấm sinh linh
Dấu hỏi vô minh
Dấu huyền vô tận
. . . . . .

Và bài thơ Ngũ Ngôn Mồ Hư Không:

Chiếc lá khô ảo diệu
Sắc thu vàng ai điếu
Một bài ca lãng quên
Nghĩa là nhớ vang rền
Sắc thu câm rạng rỡ
Bây giờ là vạn thuở
. . . . . .

Trong “Lục Huyền Âm Tưởng Nhớ Nguyễn Trãi” có chín bài thơ sáu chữ. Khổ thơ đầu của cả chín bài đều cảm thán vụ án oan khuất của Nguyễn Trãi:

1.
Nghẹn ngào âm vọng Quốc Âm
Nghe buốt vai tiếng cổ cầm
Bụi đỏ bay rợp tiếng hát
Ngân một trời lá nhớ mầm
3.
Nghẹn ngào âm vọng Quốc Âm
Trời hoài thai một vết bầm
Đất thương tâm cơn nồng huyết
Gươm khua ma nghiệt rì rầm

Thơ Nguyễn Lương Vỵ
như hơi thở khi nhẹ nhàng, lúc nặng nề, đôi khi cười cợt, lắm lúc khoắc khoải, âu lo… trôi theo cảm xúc nhưng lại tự nhiên, không gò ép khuôn phép của thi pháp cổ điển. Cách xử dụng chữ cùng tinh thần biểu hiện cảm xúc trên con chữ tự do phóng khoáng. Tuy nhiên thơ anh không quá cấp tiến theo phong trào như trào lưu hậu hiện đại của một số nhà thơ cải cách hôm nay. Trong “Bốn Câu Thất Huyền Âm” là kiểu thơ thất ngôn tứ tuyệt. Ý nghĩa bài thơ gói trọn trong bốn câu. Sức cô đọng cao, tầm quảng diễn rộng mới làm người thưởng ngoạn không thấy hụt hẫng, hoặc ấm ức trong lòng. Bốn mươi chín bài thơ “Bốn Câu Thất Huyền Âm” là một trường ca vì 49 bài là 49 khổ thơ của một bài thơ dài, ý nghĩa liên kết với nhau. Một số bài câu cuối khổ trên nối tiếp câu đầu khổ thơ kế. Bài trường ca “Bốn Câu Thất Huyền Âm” là một dòng cảm thán vừa mang tính hoài niệm khi nhớ thương, khi kể lể, khi mong chờ. Nói chung bài thơ mang một âm sắc khá phổ quát, là một chủ đề suốt một cõi thơ nhưng được tác giả khéo léo dùng nhiều thi pháp khác nhau diễn tả:

1.
Ca xang mộng huyễn xanh ngất lời
Sát vai người mà sao chia phôi?!
Mà sao im tím khi lá nở
Em hát ngất âm trầm tím môi…

2.
Vừa khi âm trầm tím môi. Là
Nhạc trầm âm thấm buốt xương da
Không một ai thấy ta vừa chết
Rừng sương câm thương tưởng em. Và…

Hay cảm xúc hoài niệm:

8.
Khi cố cựu trở mình trong ngực
Là thanh tân thức với tri âm
Ngần sương hát, khát tình non nước
Vách khuya im, lắng tiếng thạch cầm…

Đến đây, nếu âm sắc là trò chơi thời gian (cuộc đời tác giả) thì Huyết âm hay Tinh âm cũng là âm bản vở bi kịch tâm thức mà bản thân tác giả viết ra bằng thơ. Đến những tập thơ Năm chữ năm câu, Năm chữ ngàn câu hay Tám câu lục huyền âm vẫn là Âm Vang Sắc Màu xuất phát từ cảm xúc con người nhất được viết theo thể thơ năm và sáu chữ. Bài thơ “Mùa Giáp Hạt” điển hình:

Ngày rớt theo kẻ tay
Tháng rớt theo bóng ngày
Nghe năm cùng tháng tận
Nhìn bóng lửng hình lay
Sắc màu in lắng nở
Âm vang nín lặng bay
Là lúc mùa giáp hạp
Em rớt qua kẻ tay

Ý niệm thời gian đậm nét qua bài thơ trên, Ngày, Tháng, Nghe, Nhìn, Sắc, Âm có đủ trong sáu câu đầu. Ngày tháng là thời gian, Nghe Nhìn thuộc cảm xúc, Sắc Âm là thuộc tính biểu tượng để có câu kết “Là lúc mùa giáp hạt[4]/Em rớt qua kẻ tay” nêu bật sự mất mát, trống rỗng do thời gian mang đến. Dòng chảy thời gian lúc này cũng là dòng chảy tâm thức với bài thơ “Không đề I”nêu bật không thời gian của giấc mộng, có nghĩa thời gian bao trùm mộng mị, cấu trúc cuộc đời hay đúng hơn con người gắn chặt thời gian không những vật chất mà còn cả tinh thần và yếu tính của nó. Tồn tại và thời gian (being and time) là một chủ đề lớn trong triết học Heidegger thì dòng chảy thời gian hiện hữu suốt cõi thơ NLV. Chính Âm Vang Sắc Màu là thuộc tính của dòng tâm thức tồn tại trong dòng chảy thời gian này.

Không Đề I
Nhảy qua một giấc mộng
Nhảy qua một bầu trời
Giấc mộng thì nửa vời
Bầu trời thì lộn ngược
Nhảy qua đời sẫy bước
Úp mặt soi vết thương
Thấy ở cuối con đường
Cầm dương bay áo đỏ
Nhảy qua một trận gió
Gió ôm chân thời gian
. . . . . .

Nhảy qua một tiếng sáo
Sáo buốt lóng xương mây
Thì ra là mộng đầy
Giấc mộng trốn trong mộng!!!...

Chùm thơ “Không Đề” là những trạm dừng chân tâm thức trên dòng chảy thời gian. Những trạm này biểu mẫu cái self tương quan qua cảm thán. Tương quan với chính mình, bạn bè, kỷ niệm, với những mối ám ảnh không rứt ra được, và lập đi lập lại trong suốt một đời thơ. Bài thơ trên với hai câu đầu tiên: Giấc mộng, bầu trời là biểu tượng thời gian và không gian, hai câu kế Giấc mộng thì nửa vời/Bầu trời thì lộn ngược vẫn là chữ Thời (time) và Khoảng cách (space). Hai câu này đặc biệt giống một bài ca vùng sa mạc Tân Cương quan niệm cuộc đời: “Người ta nói trời như cái chậu úp ngược. Chúng ta bò lổn ngổn giữa sinh và tử… đến như nước chảy, đi như gió. Không biết từ đâu đến, cùng về lại chỗ đó!”[5] Bước nhảy này là khát vọng vượt qua vì đời sẫy bước và cú nhảy qua mà chính tác giả xem như một giấc mộng. Nhưng giấc mộng đời như một trận gió, chỉ là mộng trốn trong mộng bởi “gió ôm chân thời gian” có nghĩa vở bi kịch cuộc đời không hề thay đổi được vì “Gò đống bay quá trắng/Đồi núi bay quá xanh/Biển hồn ta quá tanh/Chẳng biết vì sao vậy”? sắc màu vang tiếng trong ba câu thơ để có câu hỏi cuối.

Bài thơ “Không Đề II” khổ thơ 1 với âm sắc “đen trắng” dẫn đến ý niệm “ngày và đêm”, “thức và ngủ” và bước qua khổ thơ 2 diễn tả một “mùa bi âm” với đêm đen nhưng thức trắng. Và khổ thơ 3 là “cuộc biển dâu đen trắng”, ý và nghĩa bài thơ được tác giả đảo lộn qua cách xử dụng chữ nghĩa đen và nghĩa bóng:

Vuông đen ai thức trắng
Cho ta thức với nghen
Đâu cần chi ngọn đèn
Có trời quen soi tỏ
. . . . . .

Khuya chồng lên khuya vắng
Thức trắng cùng vuông đen
Mùa bi âm đá lèn
Vết thương tâm chưa tạnh
Chẳng riêng ai cô quạnh
Ai kia quạnh lắm không
Mùa bi âm ngô đồng
Vết thương tâm chưa dứt
. . . . . .

Trắng tinh ma nhớ bạn
Thức trắng xâu ngàn thâu
Khuya chồng lên khuya sâu
Biển-dâu-đen-với-trắng…

Bài “Không Đề IV” một ám ảnh quá khứ mịt mù xa xăm, nhưng tâm tư tác giả biến thành một hoài niệm giàu tình yêu thương máu mủ ruột thịt và những câu thơ hay đẹp không ngờ: Đâu sắc mây năm cũ/Đâu tiếng cồng mùa xa/Hỏi như là bước qua/Những khuôn hình gió lật. Hay nỗi đau: Mùa xa rêm ký ức/Năm tháng đã lưng đồi/Chiều vẫn rụng và rơi/Rụng và rơi không dứt… Và nhớ: Đứa em về trong gió/Trái gấc chín lung linh/Năm mươi năm tượng hình/Mùa xa chưa tắt nắng. Đến bài thơ “Không Đề VII” tác giả vẽ bức tranh Phố Mùa Thu cùng Âm vang kỷ niệm. Xử dụng hầu như chỉ Âm Sắc: Em hóa thân ngực phố/Hay mùa thu hóa thân/Lá Dương Cầm đưa chân/Hoa vĩ cầm đón mộng … hay: Phố dài hơn vắng im/Em xa hơn bóng chim/Ngã ba nhòe tiếng gọi/Mộ lòng ta chợt hỏi/Phố xanh chưa hồn rêu … Khổ thơ thứ ba: Sonata ngợp phố/Phố ướt đẫm dư vang/Không gian tan tan tan/Chìm chìm chìm tĩnh vật.

Bài thơ “Âm Cuối Thu” đúng là vệt nắng lụa, nốt nhạc êm đềm dịu dàng nổi bật trong khu rừng thơ tán thán cuộc nhân sinh một cách cuồng nộ của các bài Không Đề.

Chiêm bao màu nắng lụa
Hửng sáng ửng một đóa
Cúc vàng đang ngậm sương
Tóc bạc vừa níu gió
Câu thơ hẹn cuối đường
Nét nhạc rung song cửa
Hỏi ta vui hay buồn?
Theo nắng sáng xuống phố!

Bài thơ “Sông Khóc” là một tự sự điển hình với lần quay về quê nhà, ngồi trên sông nhớ một thời tuổi dại, một đời “tuyệt bi âm” với những lần ra đi rồi quay về. Dòng sông trôi là dòng thời gian đưa đẩy dòng đời cùng âm vang tiếng khóc cho bao hợp tan, ly biệt:

Sông trôi nghe sông khóc
Ta đi nghe ta trôi
Một chút nắng xa xôi
Chân dung người khuất mặt
Sông khóc âm trong vắt
Mạn thuyền im vết thương
Dấu môi lạnh dấu hương
Dấu chân tìm tuổi dại
. . . . . .

Dòng thời gian chuyên chở bao nghiệt ngã, đắng cay mà nỗi ngậm ngùi cuốn tác giả trôi theo dòng sông dĩ vãng. Thực tại không dừng lại vì sông khóc nghe sông trôi/ta đi nghe ta khóc… khiến nỗi niềm biến thành dòng chảy xúc cảm, vực trở lại những nổi đau ngày trước nhưng chưa phải dừng lại mà còn kéo dài tưởng chừng không dứt:

Ta trôi nghe ta đi
Choàng vai năm tháng cũ
Lá khô rơi tiếng hú
Chiều xa động đáy mồ

Khổ thơ thứ hai làm người đọc cảm giác sông chính là niềm đau và niềm đau trong lòng này bao trùm thực tại: con phố, hàng cây, núi non, mây trời … và âm vang của nó chính là tiếng khóc của một dòng sông, của một tấm lòng, của một đời người cô quạnh:

Tuổi dại đã bay đi
Dấu hương tìm đâu thấy
Thương tâm cành khô gãy
Mùa chiêm bao âm thầm
. . . . . .

Chiều rơi rơi rơi rơi
Sông trôi nghe sông khóc
Ta đi nghe ma đọc
Búng huyết tuyệt bi âm
Chiều trầm trầm trầm trầm
Chùa xa chuông thở nhẹ
Cây già nua nhắc khẽ
Sông khóc nghe sông trôi
Đáp lời em sông ơi
Ta đi nghe ta khóc…

Bài thơ trên cũng là điển hình thi pháp của Nguyễn Lương Vỵ. Tôi muốn nói cách diễn tả cảm xúc của anh không chỉ thể thơ năm chữ mà còn ở mọi thể loại thơ khác. Luôn đa nghĩa, đa âm, giàu bóng hình ảnh tượng khiến Âm Vang Sắc Màu trở thành đặc thù cõi thơ anh. Tóm lại, Nguyễn Lương Vỵ đã viết cuộc đời mình bằng thơ. Thơ anh phản ánh trực tiếp cuộc đời theo thứ tự thời gian (chronological). Trong cuộc đời mình nhiều biến cố bi thảm xảy ra và dù điều này tỏ lộ hầu hết trong các bài thơ, thơ anh vẫn một mực bền vững tình cảm hi vọng vào cuộc sống. Tuy anh không ngần ngại bày tỏ xúc cảm trong những bài cảm thán, đặc biệt trong những tập thơ mang chữ Âm như Hòa âm, Huyết âm, Tinh Âm, Lục Huyền Âm … nhưng nội dung trình bày sâu sắc phần tâm tư tiếp giáp từ đáy vô thức xuất hiện lên cõi ý thức thông qua một giai đoạn trong hành trình cuộc đời. Anh cũng đặc biệt viết nhiều bài thơ Kỷ Niệm: Kỷ niệm với người thân, bạn bè, các di tích anh từng đã đi qua và cảm hứng từ tiền nhân, sự kiện lịch sử hay những nhà thơ lớn đi trước.

Tuy nhiên Tuyển tập thơ (1969-2014) chưa phải là toàn thể sự nghiệp thi ca của Nguyễn Lương Vỵ. Trong khi tôi viết bài này, anh cho biết đang chuẩn bị xuất bản tập thơ thứ mười hai. Bởi điều kiện sức khỏe đã hạn chế sức sáng tác của anh như đã nói ở trang đầu, nhưng bằng vào nhiệt tình đam mê anh vẫn tiếp tục làm thơ và dịch thuật thơ cổ (đã in tập Thơ Trần Nhân Tông và đang dịch tập thơ chữ Hán Nguyễn Trãi). Sự nghiệp thi ca Nguyễn Lương Vỵ không những đã đóng góp đáng kể vào gia sản thi ca dân tộc mà còn là một phần di sản quí giá của văn hóa Việt Nam tại Hoa Kỳ.

Tháng 5/2019
Lê Lạc Giao
___________
[1] “Amor fati: let that be my love henceforth! I do not want to wage war against what is ugly. I do not want to accuse; I do not even want to accuse those who accuse. Looking away shall be my only negation. And all in all and on the whole: some day I wish to be only a Yes-sayer”. (Nietzsche – The Gay Science)

[2] Courage as a human act, as a matter of valuation, is an ethical concept. Courage as the universal and essential self-affirmation of one's being is an ontological concept. The Courage to Be – Paul Tillich
[3] Hệ thống cơ cấu lý thuyết về mối quan hệ giữa ý thức và vô thức trong quá trình tâm lý.
[4] Mùa Giáp Hạt: Thời gian con người làm nông sống khó khăn, vì vụ mùa trước đã chấm dứt và lương thực cạn mà mùa sau chưa thu hoạch được.
[5] Nhân thuyết thiên vũ thị cá phúc bồn, ngã môn bồ bặc trứ tại sinh tử… Lai như lưu thủy hề, thệ như phong. Bất tri hà lai hề, hà sở chung!